SIDEE LOO ABUURAA GANACSI GUULAYSANKARA Q-9aad
(London, March
04,
2011 Ceegaag Online)
Waa qaybtii
9aad
ee barnaamijkii
ganacsiga, qaybtan waxaan kusoo qaadan doonaa sida loo
sameeyo xog-uruurin ku saabsan ganacsiga (business
feasiblity study). Badanaa casharrada ganacsigu waa ay
isuwada dhawdhaw yihiin, casharradda qaar ayaa aad isugu eeg
eeg laakiin waa kala mawduucyo (topics).
Sidee loo sameeyaa daraasad ganacsi
(How to do business feasibility study):
Marka
fikrad ganacsi la helo (business idea) waxaa muhiim ah in la
sameeyo baaritaan xog-uruurin si loo ogaado in ay fikradu
tahay mid soconaysa oo miro dhal ah iyo in kale. Daraasada
xog-uruurin (Feasibility study) waxaa lagu qeexaa baaridda
macaluumaad mashruuc lasoo jeediyay si loo maal geliyo.
Waana qoraal caawinaaya dadka go’aanka gaaraya (decision
makers) in ay mashruuc fuliyaan iyo in kale. Waxaana
warbixinta xog-uruurinta ka dhex muuqda faaiidada
(advantage) iyo faaiido darada (disadvantages) uu keeni karo
mashruucaas haddiiba la hawl galiyo.
Marka
aad samaynayso baaritaan xaga ganacsiga ah waa in aad kala
saartaa xiisaha aad u hayso in aad shaqadaa fuliso iyo
warbixinta saxda ah ee kaaga soo baxa baaritaanka. Ganacsiga
waxaa lagu tilmaama gabar aad jeceshahay oo aanad weli la
aqal gelin marka aad aqal gashaan ayaad ogaanaysaa xumaha
iyo wanaaga ay gabartaasi ama wiilkaasiba leeyahay.
Ganacsigana ilaa aad bilowdo magaran kartid muuqaalkiisa
saxda ah, laakiin waa in aad hadana ahaataa qof nidaam
raacaya oo ku talo galaaya waxkasta oo soo baxa sidii loo
maarayn lahaa.
Daraasada xog-uruurinta waxaa samayn kara cid khibrad u leh
waana in warbixintu ay ahaataa mid ku salaysan xaqiiq oo
lagu qancin karo dadka maalgashiga samaynaaya (investors)
iyo maamulka kale ee shirkadda waayo wixii kasoo baxa
daraasadda waxaa lagu qorayaa barnaamijka qorshaynta
ganacsiga (business plan), waana in laga jawaabi karaa wixii
su’aal loo baahdo. Soomaalidu badanaa kuma fiicna arimha
daraasadda suuqa-gaynta (marketing research) badanana ma
yaqaanaanba.
Halkan
waxaynu ku soo koobnay qaybaha ugu muhiimsan marka la
samaynaayo daraasad xog-uruurin, laakiin waad ka badsan
kartaa ilaa kolba inta ay baahidaada shirkaddu gaarsiisan
tahay.
Baahiyaha shirkadduhu waa ay kala duwan tahay waxaana ay ku
xiran tahay kolba shirkadda iyo baaxadeeda iyo waxa ay
qabanayso, wax suurto gal ah in ay shirkaddu muddo soo
jirtay isla markaa ay rabto in ay samayso baaritaan cusub oo
ku saabsan mashruuc cusub oo la rabo in lagu soo kordhiyo
shirkadda. Waxa aynu ku soo koobsanay 12 qodob ee hoos ku
qoran:
1.
Nooca mashruuca la fulinaayo (Project Description):
Qaybtan hore waa qaybta ugu muhiimsan ee daraasada
xog-uruurinta, waana qaybta ay inta badan si fiican u
eegayaan dadka maalgelinta samaynaya (investors). Waa in la
sheegaa nooca mashruuca la fulinaayo iyo weliba ujeedada loo
fulinaayo.
Xog-uruurinta (feasibility study) waa in ay ahaataa warbixin
kooban oo la fahmi karo waadixna ah. Waa in qofka go’aanka
gaarayaa marka uu akhriyo uu heli karaa sawirka saxda ah ee
mashruucaasi sida uu u ekaanayo.
Waana
in si kooban loo sharaxaa qorshaha guud iyo gaar ahaaneed ee
shirkadda rabto halka uu ka bilaamayo iyo halka uu ku
dhamaanayo.
2.
Jadwalka daraasadda (Schedule feasibility study):
Haddii
aan waqtiga loogu talo galay la bilaabin shirkadda ama
ganacsiga isla markaana aan waqti go’an loo qaban in lagu
dhamaystiro daraasadda ganacsi waxaa imaan kara in si fudud
daraasadda shirkaddu u fashilanto dadka maalgashiga
samaynayaana meelo kale xoolahooda gashadaan amaba ku
kalsoonaan waayaanba sida wax u socdaan.
Baaritaan
suuq-geyn (Marketing Analyses):
Baaritaanka xaga suuqu wuxuu kaa caawin karaa in aad si
fiican u ogaato baahida loo qabo badeecadda ama adeega aad
hayso, waa in aad qeexda waxyaalahan soo socda:
waxa
ay badeecada cusub ay kaga duwan tahay kuwii hore.
xajimga
suuqa inta uu leeg yahay (market size).
·
Yaa soo saara
badeecadada ama adeegaaga oo kale?
·
Xagay degan yihiin
shirkaddaha kula loollami karaa?
·
Maxay tahay tayada
iyo sixirka qiimaha ay wax ku gadi rabaan?
· Ma
waxaad galaysaa suuq xiran oo buuxa (saturated market)?
·
Suuqu ma cid gaar ah
ayuu u xiran yahay (dawladaha qaar ayaa shirkaddo gaara u
xira badeecaddaha ama adeegyada qaarkood)?
·
Dad intee leeg ayaa
degan magaalada aad ka bilaabayso ganacsiga?
· Maxaad
kusoo jiidanaysaa macaamiisha?
· cidda
aad gaarka u rabto in aad wax ka iibiso si fiican halkan ugu
sheeg tusaale ahaan ma haweenkaa, ma ragbaa, ma caruurbaa,
ma isku jirbaa?
· meelaha
ay dadkaasi degan yihiin iyo heerka nolosha ay ku noolyihiin
(social levels).
· Waa
in aad ogaataa awooda wax gadasho ee bulshadda aad wax ka
gadi rabto (purchasing power).
· Sidee
rabtaa in aad wax u xayaysiiso?
· Macaamiil
intee leeg ayaa wax kaa iibsanaaya, meeqa goor ayay se
iibsanayaan.
· Sideen
u samayn karaa badeecad ama adeeg ka fiican kooda?
· Maxay
tahay sababta ay macaamiishu u dooran rabaan in ay gataan
badeeco ama adeeg cusub?
·
Maxaa dhiiri gelin ah (incentives) ee ay shirkadduhu siiyaan
macaamiishooda?
· Maxay
samayn karaan shirkadduhu haddii alaab cusub suuqa aad soo
galiso?
Raadaynta
dhaqaalaha (Economic Impact):
Waxaan
shaki ku jirin in haddii la rabo in lasameeyo daraasad ku
saabsan ama xog-uruurin ku saabsan ganacsi in loo baahan
yahay in laga bilaabo dhaqaalaha waddanku sida uu yahay,
tusaale ahaan haddii uu dhaqaaluhu is bedbedalaayo oo aanu
taagnayn waa in aad ku darsato daraasada aad samaynayso gaar
ahaan isbedelka ku yimaada xaga sarifka (exchange rate) iyo
sixir bararka (inflation rate).
Daraasadda
goobta ganacsiga laga furaayo (Location Study):
Baaritaanka goobta laga furaayo ganacsigu waxa ay kaa caawin
kartaa in aad go’aamiso meesha laga furaayo ganacsiga, in ay
badeecada ama adeega aad haysaa uu ka soconaayo goobtaa, in
ay goobtu u dhawdahay waddooyinka muhiimka ah, in ay
leedahay waxyaalaha daruuriyaadka ah (utilities) iwm. Waxa
kale oo u baahan in aad ogaato meesha aad u baahan tahay
xajimigeeda (size), alaabta miyaa ay kuu wada qaadaysaa mise
weli waxaad u baahan tahay in aad dhigto bakhaar kale
(store) taas oo noqon karta kiro kale oo kugu socota. Dadka
khibradda u leh ganacsigu waxa ay yiraahdaan marwalba
ganacsigaaga koritaankiisu waxaa uu ku xiran yahay goobta,
goobta, goobta (location) (location) (location)
Farsamada
hawleed ee loo baahan yahay (Technical and operational
requirements):
Qaybtan waxaad ku ogaanaysaa nooca shaqaalaha iyo qalabka
aad u baahan tahay,
Tayada
shaqaalaha loo baahan yahay iyo weliba sida loo helaayo.
·
Tirada shaqaalaha ee
aad u baahan tahay iyo mushahaarada ay qaadanayaan?
·
Maxaa shahaado laga
rabaa qofka shirkadda u shaqaynaaya?
·
Ma la helayaa meel
ku haboon shirkadda maxaase dayactir iyo dib u habayn ay
iiga baahan tahay meesha aan ka samaynaya shirkadda?
· haddii
aad dhismo kiraysato meeqa sanno ayaa heshiis lagu siinayaa
(lease)?
Qalab noocee ah ayaa loo
baahan yahay?
·
Waa meeqa qiimaha
qalabka loo baahan yahay?
·
Meeqa alaab cayriin
(raw material) ah ayay shirkaddu u baahan tahay?
·
Maxay tahay tayada
qalabka loo baahan yahay?
· Muddo
intee leeg ayaa alaabta lagu keeni karaa?
Baaritaan
ku saabsan loollanka (Competition Analyses):
Halkan
waxaad kaga jawaabtaa su’aalah soosocda:
Waayo
cidda ugu weyn ee kula loollami doontaa?
· Maxay
ku xoogan yihiin?
·
Faaiido intee leeg
ayay helaan?
Ma la tartami kartaa?
·
Maxay ku liitaan?
·
Awoodooda wax soo
saar intee ayay leegtahay?
·
Goobta ay degan
yihiin sidee tahay?
·
Xagay alaabtu ugu
timaadaa?
·
Dadku siday u arkaan?
·
Suuqa boqolkiiba
imisa ayay buuxiyeen?
·
Shirkaddaha kula
tartami karaa ma yihiin kuwo koraaya mise waa kuwo hoos u
socda?
· Dhaqaalahoodu
intuu leeg yahay?
Daraasadda
dhinaca maaliyadda (Financial Feasiblity Study):
Qaybtan maalgeliyayaashu waxaa ay ku ogaadaan in ganacsigan
cusubi yahay mid laga faaiidaayo iyo in kale. Baadhitaanka
dhinaca maaliyada waxaad ku ogaan kartaa:
Waa in
aad sheegtaa kharashka biloga ah (start-up cost).
·
Dhaqaalaha guud ee
shirkaddu ay u baahan tahay (capital investment)
·
Kharashka baxaaya
(expenses)
·
Lacagta lagu
shaqaynaayo (operating capital)
·
Sida sixirka ama
qiimaha loo dejinaayo (price setting)
·
Saadasha lacagta
naqadka ah (forecast cash flow)
·
Waa maxay faaiidada
la rajaynaayo (projected profit)
· Goorma
ayaa la rajaynayaa faaiidada usoo horaysa?
Ogaansho
xaga sharciyadda dawladda ah (Government Regulations):
Fadlan
daraasada ganacsi ee la samaynaayo waa in aad muhiimada
koowaad sii saa in sharciga dawladdu kuu ogolyahay in aad
samayso ganacsigan iyo in kale. Tusaale ahaan wadamada qaara
ayaa alaab gaar ah mamnuuca ama gudahaba laga soo saaraa
markaa haddii aad arabto in aad soo dhoofiso lama ogala,
markaa waan in daraasada la samaynaayo lagu daro sharciyada
dawladdu waxa uu ka qabo samaynta ganacsi cusub. Waxa kale
oo u baahan in lagu xisaabtamo cashuuraha iyo lacaga kale ee
dawladdu qaado. Wadamada qaar ayaa qaada lacago badan oo aan
laga qaadin wadamada kale.
Si fiican u
qeex cida kuu keenaysa badeecadda ama adeega (Supplier):
Si
buuxda u hubi sida ay kuu soo gaadhayso iyo weliba waqtiga
ay kusoo gaadhayso badeecaddu ama adeega haddii aanad adigu
ahayn shirkadd wax soo saar (manufacurer). Haddii aad tahay
shirkadd wax soo saar iyo haddii kalaba waa in ay shirkaddu
ogaataa arimahan soo socda:
Waa
ayo cidda kuu keenaysa badeecadda ama adeega?
· Xagay
degan yihiin?
· Sidee
la isugu halayn karaa badeecadooda ama adeegooda?
· Muddo
intee leeg ayay ku keeni karaan badeecadda ama adeega laga
dalbado?
· Deyn
meeqa ayay boqolkiiba ogol yihiin, muddo intee leeg ayayse
sugi karaan?
Baaritaan
khatarta u weyn ee imaan karta (Critical Risk Assessment):
Qaybtani waa qaybta ugu muhiimsan, waana in lagu xisaabtamo
khatarta ku imaan karta ganacsiga (risk). Waa in la cadeeyaa
waxa ay noqon karto khataraha soo food saari kara, waana in
si fiirsasho leh loo sameeyaa dhinacyo badana laga eegaa.
Ku talin
(Recommendation):
Waxaad
halkan ku qoraysaa wixii talo ah ee aad soo jeedinayso marka
aad soo dhamayso daraasada xog-uruurinta ee aad samaysay.
Haddii
aad su’aalahaa si sax ah ugawada jawaabto waxaa kuu soo bixi
kara sawirka saxda ah ee aad ku dhaqaajin karto ama ku
joojin karto mashruucii aad waday.
DIGNIIN: Weligaa ha samayn ganacsi aan si fiican loo samayn
daraasad xog-uruurin.
Lasoco
qaybta 10 aad oo kusaabsan shaqadda maareeyaha ganacsiga
(responsibilities of business manager)
Mustafe Ibraahim
mustaf1970@hotmail.co.uk
UK
webmaster@ceegaag.com
|