DHAAWACA CADAALADA IYO DHEELLIGA UMADDA.

(Soomaaliya,  January  30,  2010 Ceegaag Online)

Waxaan laba isku khilaafsanayn, damiir kasta oo xumaha ka damqadaana diidaa, nafkasta oo xor ahina ka biya-diidaa waxyaalo badan oo aadanaha hagardaamoyin iyo daannooyin ku ah, hadii lagula kacona uu madan yahay garna u leeyahay inuu iska dalfiyo isagoo ka turjumaya dareenkiisa xorta ah iyo doonitaanka naftiisa, sababtoo ah nafta waxaa ku sidkan ayna u hilawdaa sinaanta, cadaalada, sharaf ku wada noolaanshaha bulshooyinka hadba intii ood-wadaag ah, isir wadaag ah, amaba af-wadaag ah.
 

Waxaa kaloo dareenka qofka damiirka cafimadka qabaa ku jiro ka dhiidhiyaa kana gilgishaa eexda, qabyaalada, cadaalad la’aanta, nin tooxsiga, qabka beenta ah iyo qof gaar ah jeclaysiga,.
 

Dhammaan waxyaalahani waa waa cuduro iyo calaafaad ummadaha ay haleelaan ku hoobiya haadaamaha burburka, qaran jabka, dibdhaca nololeed, iyo kala daadashada bulshadeed, waxaa suurta gal ah qofka isagu ku kacaya arimaha caynkan oo kale ah inuu  sed bursi ku helo, qurus aanu lahayna qalad u qaato, isagoo markaaasi aan dareen sanayn inuu siibayo tiirarkii iyo udub dhexaadkii bulshadu ku taagnayd la’aantoodna aanay ba jiri Karin.
 

Qofkaasi waxaa suurta gal ah in wacyigiisa aqooneed iyo waayihiisa garasho ka gaabatay fahanka iyo biya dhaca midhaha boolliga ah ee uu guranayo, wuxuuse miiraabaa miyirkuna kusoo laabtaa markay kusoo dhacdo dhaxanta iyo dabaylaha kasoo dhacaya dalooladii uu isagu gacantiisa ku baneeyey iyo doc faruurkii uu dadkiisa kula kacay, waase goorma waa goor xeedhiyo fandhaal kala dheceen oo la kala dalway, isagoo aad moodo in maskaxdiisa qaybta xusuusta ay kusoo noq-noqonayso maahmaahdii ahayd ( dhubuq- dhubuq hore dhabana hays danbe ayey leedahay).

Goor aan wax laga qaban karayn ha ila soo qaadin.

Dhanka kale hadiiba ay dhacdo qayb xumo iyo qalad dhanka saamiga ah, habkii ay ku haboonayd in wax loo saanyado hadii la gacan-bidixeeyo, waxaa imanaysa in dadkii qaybtu dhextaalay qaarkood laba-eefaan, qaybtiisii iyo mid qofkaleba inay jeebkiisa ku dhacdo, taasina waxay horseedaa in ummadaasi hilimada halaaga iyo hoobaanaha leel-leelka cagta saarto, kuna hoyado hadimooyin laga yaabo inaanay weligeedba kasoo waaqsan, sida tii inagu habsatay 1991 ee ina hafisay ilaa hadana aynu ka samata bixi kari la’nahay, iyadoo mawjadaha dhiilada xambaarsani noqdeen  kuwo dubaaqa somalida deegaamaystay, daqiiqad daqiiqadna usoo dawiya farriimo midiba midda kale u dayrisay kana sii daran tahay dakharraday qalbiga gaadhsiinayaana aan laga geyoon Karin.

Malahayga waxaa habboon inaan diirka ka qaado dulucda hadalkayga iyo meeshay daarrantahay arartaydaas hore, waxaana ku hanwaynahay inaan si hagar baxan xaqiiqada u taabto iyadoo weliba ka fog xamaasad iyo caadifad laab la kac ah iyo hadal aan runtu hogaaminayn, xaqiiqda jirtaana horseed ka ahayn, si’aan tusaale wax ku ool ah kugu keeno dhibaatooyinka aan tilmaamay waxaan rabaa inaan maskaxda akhristaha u duuliyo woqoyi-bari Somali(puntland), halkaas waxaan kaa hoga-tusaalayn karaa cuduradaas aan sheegay waa meel runtii ay si baaxad leh ugu baahsan yihiin, markaan tilmaamona markhaantiga kowaad adigaa noqon doona waase hadii aad tahay qof cadaalada iyo garsoorku anay mugdi kaga jirin, kana madhan qabyaalada iyo qola-jacaylka, hadiise aad tahay ruux la tabaalaysan cuduradaas dadka aan la hadlayo kuma jirtid.

Maamulka ka dhisaalaysan goboladaas isaga iyo kuwa kaloo badaniba waxay ka mid yihiin raadkii qaran-burburkii reebay markii maamulkii dhexe ee miiganaa meesha ka baxay,waatii cidwaliba guntiga dhiisha iskaga dhigtay kuna dhaqaaqday inay madax ciida ka ceshato,ebyatona maamul ay gabbaad sadaan, kagana gabbadaan duufaanadii dalka maansheeyey darxumadana dhaxal-siiyey.

Maamulo yaryar oo wayd ah baa la amaamuday laguna sar-gooyey ood iyo isir beeleed,maamulka puntland ka dib markii la ahaysiiyey, dadkii aga-joogey meesha maamulka laga sameyey way ku nasteen wayna ku nafiseen, waayo waxyaalo badan oo nolosha aasaas u ah aanayna awel ku naaloon jirin sida nabbada iyo kala danbaynta ayaa dib usoo noolaaday inkastoo mar walba booskii  qaran buuxin jiray banaanaa baahiduna aanay dabar go’in.

Intii maamulku jiray waxaa jiray fursado badan oo qaar goboladas ka mid ahi ka faa’iidaysteen mashaariic horu-marineedna (development projects). Laga hirgeliyey halka gobolada qaarna ka qatanaayeen, hadaba inkastoo aan la garan Karin cadaaladda caynkaas ah waxa la cuskiyey iyo qaabka loo jaan-gooyey iyo qorshahay ku salaysan tahay midna hadana waa xaqiiq biyo-kama dhibcaan ah dhammaana dadku mid dhowaa iyo mid dheeraaba ay sheeda kala socdeen.

Bulshaweyntu waxay filanaysay in si siman loo gaadhsiin doono wixii taakulo ah ee maamulka gacantiisa soo gala si looga tiiriyo meelahay tawsta ka dareemayeen sida hirgelin gobo cafimad, kuwo waxbarasho, dayac-tir lagu sameeyo toobiya-yaasha burburay ama kuwa u baahan in hadda la hagaajiyo, dadku markay arkeen in awrku dhinac ka raran yahayna qaar badan ayaa candhuuftoodii dib u liqay kalsoonidii ay maamulka siiyeena daadka raaciyey.

Iyadoo in badan soo laalaabatay eexda iyo awr dhinac ka raridda maamulkaas ayaa hadana malaa waxaa la dhihi karaa waxaa ugu fool-xumayd uguna anfariir iyo amankaag badnayd middii ugu danbaysay “ mayd  kee ugu danbeeyey” kaas lasii sido”.

Maalintii (arbacada 20-1-2010) waxaa GOROWE lagu soo geba-gebeeyey shir weyne u dhexeeyey maamulka puntland iyo haayadaha qaramada miboobay iyo bangiga adduunka, maamulku wuxu la saxiixday in mashaariic waaweyn laga hirgeliyo deeganadaas “agowna nimankii awrka dhinaca ka rari jiray halkoodii bay ka miisayaane”.

Mashaariicdani waa kuwii ugu waaweynaa uguna badnaa ee abid halmar laga hirgelin donaa gobolkaas. Waxayna kala yihiin:

1. Dib u dhis lagu sameeyo dekeda bosaso.

2. Dayac-tir lagu sameeyo wadada isku xidha gorowe iyo galkacyo.

3. Dib u dhis lagu sameeyo gegida diyaaradaha ee galkacyo.

Yaa salaam waa qayb iyo qorshe cadaalada ka qaawan, anshaxa suuban iyo ixtiraamkana ka arradan, dhexdhexaadnimada iyo wax-wada dheefsigana ka dhar la’ boqolkiiba boqol maskaxdii qorshaysay qaabkay u fekeraysay wax la fahmi karo maaha, waxaase lagu fasiri karaa aragti gaabnida gadh-wadeenada iyo horjoogayaasha maamulkaas iyaga iyo cadaaladu meeshay kala taagan yihiin.]

Saddexdan mashruuc waa kuwo dhaxal gal ah, saddexdii gobol ee ugu roonaa ayaana lagu sii naash-naashay, mashruuca gorowe laga qaaday ee garoonka galkacyo la geeyey, iyadoo xaq u leh galkacyo horumarinta, hadana miyaanay ka haboonayn, taleex gorowe 90km, bay u jirtaa waddo ma leh waa buuro iyo raf baxaa deg ah, baahida dadku waddo u qabo way ka badan tahay tan garoonka diyaaradaha ee galkacyo loo qabo, waayo waa garoon hadaba sheqeeya hawlihiisuna si habsami leh u socdaan. Diyaarada qaadka sida gegida ay caga-dhigato iyo waddada baahida dhabta ah ee dadku ku tiirsan tahay iyamaa mudan!! Taasi waa cayn wareeg cadaaladii puntland curyaamiyey cawaaqib xumadeedana aan la dhayalsan Karin.

Badhan waa magaalo dhacda meel raf ah oo aan lahayn waddo hallaasi ah, dabcan meeshas oo kale waxay xidhiidh joogta ah la leedahay marsooyinka ay wax kasoo degaan, nolosha dadku waxay cuskantahay waxa baabuurtu keento, badhani laamiga waxay u jrtaa 90km qiyaastii  waa baahi dhab ah oo dhugasho u baahan, toobiyaha rafka ah hadii laga hagaajiyo wax weyn bay u tari lahayd bulshada halkasi ku nool, keligeedna maahee degaanada ku xeeran oo dhan baahidaasi waa jirtaa, hadday noqoto dhanka ceelasha, caafimadka waxbarashada,  intaba.

Buuhoodle iyo degaanada hoos yimaada waa dhul hawd ah, baahida lafa-jebiska ahna waa dhanka biyaha iyo ceelasha, riigag loo qodo intaba way u baahan yihiin, waxaa jira magaalooyin badan oo hawdka ah kana dhutinaya dhanka kaabayaasha nolosha iyo hal-bawlayaasha jiritaanka aadanaha, waxbarasho, cafimaad, waa baahi wax daboolla la’.

Goldogob waa degmo gobolka mudug ah baahideeda kowaad waa waddo sidaan ognahay wadadii isku xidhi jirtay iyada iyo gaalkacyo waa xidhan tahay muddo 20 sanno ah,  sababtuna waxay tahay waagii dagaaladda sokeeye socdeen jabhaduna wadanka walaaqayeen ayaa miinooyin iyo walxaha qaraxa lagu aasay, hada waxa la maraa waddo kale oo dani ku tidhi ah, mashruuc miino-baar ah bay rabi lahayd arintuse waa qaybtii “dawacada”.

Sidaan ognahay maamulkaasi waayadan danbe amnigiisii farahuuka baxay wuuna ruxmayaa, dabaylo colaadeed iyo saxan-saxo kala yaac baa la dareemayaa, waziraa la laayey, xildhibaanadu ka daran, masuuliyiinta kale oo la makalayna waa badan yihiin.

Dhibtaas jirta haddana waxaa lagu biiriyey tan eexda iyo anshax xumada ah waxaad moodaa burburkii inuu soo yare daahay oo lasoo dedejinayo , hadiiba ninkii wax badbaadin lahaa isagu dabkii ummadu ku guban lahayd afuufayo xagee loo ciirsan “ruqo ninkii lahaa dabada hayo goormay kici”.

           WAZIIRKA IYO WARAYSIGA.

Cadaalad darrada puntland ka hana-qaaday awelba dad bani waa u tooghayaye, arintu waxay ahayd maantana maxay fali, waxaase cidna ka daadegi wayday dadkiina cunaha u dhaafi wayday, waraysigi uu bixiyey FARAX DHALAC,  wasiirka qorshaynta iyo xidhidhka calamiga ah ee puntland.

Ka dib markii shirkaasi dhamaaday wuxu saxaafada usheegay midha-dhalkii shirka, isagoo aad carrabka ugu adkeeyey mashaariicda waaweyn ee wax ku oolka ah ee loo ogolaaday, waxaase ilaa hada anigu aanan fahmin markii ninkaasi gobolkuu ka yimi laga qadiyey wixii adduunku ugu deeqay,  isaguna uu yahay ninkii dadku soo dirsaday, ee iyaga magacooda iyo maamuuskooda meesha ku yimi waxa ku dhaliyey inuu sharaxo horumar gobol kale gaadhey, waxaad moodaa inay la waynaatay ka hadalka laanta afka somaliga ee BBC-da, isagoo haba yaraatee aan dareensanayn daleeshuu fadhiyo iyo dib dhaca uu isagu horseedka ka yahay., “ anigu qadaye adiga aan kula qoslo weeyaan xaalku”.

Waxay arintaasi kugu qasbaysaa inaad xasuusato, hab dhaqanka xayawaanka GORAYADA, waxay caan ku tahay gorayadu, ‘ ugxanteeda waxay dhigtaa meel cidla’ah oo banaan wayna ka dhaqaajisaa, meel kale ayey waxay ku aragtaa ugxan gorayo kale dhigatay ka dibna way baal-gelisaa xanaano hagar la’aan ahna way u fidisaa ugxantaas qalaad”.

Arimahas markaad rog-rogto waxaa kuuso baxaya weedhan ah “awrkani dhinac buu ka raran yahaye hadmuu dheelliyi.

Dhinac keliya awr laga raraa dheelli waw halise.

Bulshadaa u dhaawacan anaa dhuunyan keligay’e.

Dhayda iyo xuukada anaa dheefsan oo cuniye.

Adna dhaqayadiyo gaanahaad dheelmin oo jiriye.

Dhitada iyo caanahana waan kaaga dhawnahaye.

Meel cadaaladii dhooftay oo xaqii la dhuun-gooyey.
dheeftiyo wax wada qaybsigii dheelli baa galaye.

Dhug la’aanta iyo maanyaridu waydin dhibayaane.

W/Q: Aadan cige cali                                                                                             

EMAIL: softhair05@hotmail.com                                                                                   

www.ceegaag.com

webmaster@ceegaag.com