(Garoowe.   May 27,  2009 Ceegaag Online)

 
Maalinimaddi shalay ahayd ayay ahayd markii Xildhibaanadda Baarlamaanka Puntlad la Hor keenay Taasi oo Dhalisay Sawaxan iyo Buuq Xildhibaanadda Baarlamaanka Puntland Wasiiru dawlaha Dimoqraadiyada iyo Madaxtooyadda Puntland ayaa waxaa uu Xildhibaanadda Baarlamaanka ka hor akhriyay Dastuurka erayga sida wayn sawaxanka iyo buuqa u dhaliyay ayaa ahaa erayga (Waqooyi bari) sida shalay aanugu soo gudbinay Akhrisyasha Ceegaag waxaa warsaxaafadeedkii Loo qaybiyay saxafaada si wayn ugu jirtay Arrinta la xariirta Nidaamka Azxaabta badan.
Warsaxaafadeedki shalay HYPERLINK "http://www.ceegaag.com/Qoraalada/2009/May%202009/baarlamaanka_puntland_oo_maanta.htm" Riix
 
 
Erayga(Waqooyi Bari):
 
Soomaaliya waxa ay ka koobneyd 18 Gobol markii uu bur burey haykalkii dawladnimo 1991-kii, Goboladii markaas dawladdu ka duntey kuma jirin magac la yiraahdo Waqooyi Bari, waxaase kamid ahaa Gobolka Waqooyi Galbeed, marka laga yimaado magaca Gobolka, waxaa meesha ka muuqdaa waa Jiho haddaan Tusaale u soo qaadano Magaalada Bosaso waxa ay xarun u ahayd Gobolka Bari, haddii jiho ahaan la eego Bosaso kuma taalo Jihada Bari ee waxa ay dhacdaa Jihada Waqooyiga Soomaaliya ama Waqooyi Bari..Magaca ah Waqooyi Bari ka hor bur burkii Dawladdii Soomaaliyeed waxaa mar mar isticmaaali jirey Gobolka Sanaag, laakiin Siyaasiga Gen.Maxamed Abshir Muuse ayaa magacan arkey in uu ku haboonyahay in ay wada isticmaalaan Gobolada uu markaas hogaanka u hayey, Gen.Maxamed Abshir waxa uu markaas u isticmaaley Gobolada ay deganaayeen dadkii isir wadaaga ahaa ee markii danbe samaystey Puntland, waxaase la yaab lahayd sida uu markiiba Caalamka magacaas uga gaday isla markaasna u noqdey mid rasmi ah oo loo isticmaalo.Hadaba Axdigii Puntland ee la ansixiyey 1998 bishii shanaad, kaas oo lagu dhisey magaca Puntland ayaa lagu qeexay in ay ku midoobeen Gobolada Waqooyi Bari, Sool Sanaag iyo Deegaanka Buuhoodle, waxaa muuqata in ay ka weecdeen ergooyinkii axdiga dhisaayey qaabkii uu u isticmaaley Jananku magaca oo ay ahayd in ay ku qeexaan in Puntland ay ku midoobeen Gobolada Bari,Nugaal,Mudug,Sool,Sanaag Bari iyo Deegaanka Buuhoodle, sababtuna waa mar aan weydiiyey mid kamid ahaa ragii la shaqeyn jirey Jananka 1992-dii, ayaa ii sheegay in Waqooyi Bari loola jeedo in ka badan Bari, Nugaal iyo Mudug waxaana uu dallad u yahay ayuu yiri inta isir wadaaga ah oo dhan.Waana midda keentay sida muuqata in aan si gaar ah Gobol loo xusin sida, Bari, Karkaar, Nugaal, Mudug, ama Sool, Sanaag iyo Cayn, balse la isku wada yiri Waqooyi Bari.
 
Qodobkee Dastuurka ka mida oo Buuqa Dhaliyay:-
 
Shalay waxaa la isugu sigtay in Kuraas la isla dhoco Xildhibaanadda Baarlamaanka Puntland buuqi ka dhex dhashay shalay waxaa u salka ku hayay(Goboladda Waqooyi bari somalia waxay yeelanayaan Nidaamka Axsaabta Badan) qodobkaasi waxaa uu wasiirak Dimoqraadiyadda iyo Madaxtooyadda Dr:Cabdi xasan ku sheegay inaan Xildhibaanadda Baarlamaanku fahmin balse inta badan Marka la eego Erayga dooda iyo buuqa dhaliyay waxaa uu noqonayaa Qodobka la isku mari la'yahay ayaa ah Qodobkaasi aan kor ku soo xusnay.
Gobolka Waqooyi bari(Waa Puntland) Puntland sida cad waaa Gobol leh Dhaqaale isku filan deegaan ahaana Isirwadaag ah waxaa jira Ifafaalo soo baxaysa oo Tibaaxaya in fahan la'aanta eraygan oo uu cuskaday Warsaxaafadeedka Wasiirku waxaana sida cad shalay marki Xildhibaanadu fadhiyeen wasiirku sheegay in Dastuurku saxanyahay balse aan la fahmi karin ee xildhibaanadu ay isusoo noqdaan iyadoo la xaqiijiyay in Gobolka Waqooyi Bari yahay Goboladda,Sool,Sanaag,Cayn,Bari,Karkaar,Nugaal,Mudug.
Gobolka Sool waa la haystaa kamana arrimiso Xukuumadda Puntland.
 
 
 
 
Dastuurka Puntland:-

Madaxa I
MABAADIIDA AASAASIGA AH EE PUNTLAND

QAYBTA 1aad
ASTAAMAHA AASAASIGA AH
Qodobka 1aad
MAGACA IYO HIMILADA
1. Magaca Dawladdu waa Dawladda Puntland ee Soomaaliya.
2. Himilada Dawladda Puntland waa taabbagelinta nidaam dawladeed oo ku dhisan wadatashi, dimoqaraadiyad, sinnaan iyo caddaalad bulsho oo waafaqsan Shareecada Islaamka, una horseedi karta dadkeeda nabad iyo xasillooni waarta iyo horumar dhinac walba ah oo ku jihaysan kor u qaadidda heerka nololeed ee dhammaan muwaadiniinta Puntland iyo ka qayb-qaadashada in himilooyinkaas ay gaaraan dhammaan dadka Soomaaliyeed.

Qodobka 2aad
SARRAYNTA SHARCIGA
1. Sharciga ayaa ka sarreeya qof kasta.
2. Dhammaan hay’adaha Dawladda iyo dadweynuhuba waxay u hoggaansamayaan sharciga
Qodobka 3aad
HANNAANKA XUKUUMADDA
1. Dawladda Puntland waa qayb ka mid ah Soomaaliya, xil ayaana ka saaran hirgelinta Dawlad Soomaaliyeed oo ku dhisan habka Federaaliga ah.
2. Awoodaha Dawladda Puntland ay ku wareejin doonto dawladda Federaalka ah ee Soomaaliya iyo xuquuqaha ay yeelanayso Puntland, waxa ay ku imaanayaan wada xaajood iyo heshiis dhexmara Dawladda Federaalka iyo Dawladda Puntland, laguna qeexi doono Dastuurka Federaalka ee Soomaaliya.
3. Inta laga dhammaystirayo Dastuur federaal ah oo Puntland ansixisay (ratified), dabadeedna afti dadweyne lagu meelmariyey, Puntland waxay lahaaneysaa awood Dawlad madaxbannaan.
4. Dawladda Puntland waxaa u bannaanaanaysa in ay dib u eegto arrimaha ku xusan faqradaha 1aad, 2aad iyo 3aad ee isla qodobkan, haddii:
(b) Soomaalida ku heshiin weydo qaab-dhismeed dawladeed oo aan ka hooseyn nidaamka Federaaliga.
(t) Ay daba dheeraadaan daganaansho la’aanta iyo dagaallada ka aloosan qaybaha kale ee Soomaaliya.
5. Mowqifka cusub ee ay Xukuumadda Puntland ka qaadato arrimahaas waxaa cod saddex meelood laba (2/3) ku ansaxinaya Golaha Wakiillada, kadibna waxaa loo qaadayaa afti, sida ku cad qodobka 139aad faqradiisa 1aad ee Dastuurkan.
6. Awoodda oo dhan waxaa iska leh dadweynaha, waxayna u idmanayaan mas’uuliyiin ay u xilsaartaan si sharciga waafaqsan. Mas’uuliyiinta dalku waa adeegayaal dadweyne, xilkoodana waxay u gudan karaan oo kaliya sida uu sharcigu farayo ama uu bannaynayo.
7. Ma jiri karo qof, koox ama qayb ka mid ah bulshada oo awoodda dawladnimo u adeegsan karta si gaar ahaaneed.
8. Habka siyaasadeed ee Dawladda Puntland wuxuu ku saleysan yahay mabaadiida hogaamineed ee:
(b) Shareecada Islaamka;
(t) Xukunka Dadweynaha (Democracy);
(j) Maamul-wanaagga;
(x) Wada-tashiga;
(kh) Horumarinta hiddaha iyo dhaqanka suubban;
(d) Danta guud oo markasta ka horrayneysa danta gaarka ah.
(r) Tartanka xisbiyada badan iyo xukunka oo lagu baahiyo dhulka oo dhan.
9. Puntland waxay aqoonsan tahay mabaadiida aayo-ka-talinta ummadaha adduunka.
10. Puntland waxay taageereysaa in khilaafaadka caalamiga ah, kuwa cusub iyo kuwii hore u jireyba, lagu dhammeeyo wada hadal iyo hab nabadeed.
Qodobka 4aad
DADKA
1. Dadka Dawladda Puntland waa dadka haysta jinsiyadda Puntland.
2. Muwaadinnimada Puntland waxaa difaacaya sharci gaar ah, waxaana qeexaya xeer gaar ah sida lagu heli karo ama lagu waayi karo jinsiyadda Puntland.
Qodobka 5aad
TIROKOOBKA
1. Dadweynaha Punltland tobankii sanaba mar baa la tirokoobayaa.
2. Sharci gaar ah ayaa tilmaami doona wakhtiga iyo habraaca tirakoobka.
Qodobka 6aad
DHULKA IYO SOHDIMAHA
1. Dhulka Puntland waxa uu ka kooban yahay gobollada Bari, Nugaal, Sool, Cayn, karkaar, Gobolka Waqooyiga Mudug, Heylaan iyo Gobolka Bariga Sanaag.
2. Sohdimaha Puntland waa kuwii Gobollada iyo Degmooyinka ay ka kooban tahay la lahaayeen deegaannada dariska la ahaa Jannaayo 1991kii ka hor, hase yeeshee wixii khilaafaad ee hore u jiray (1991kii ka hor) waxaa laga xaajoon doonaa marka Dawlada-Goboleedyada kale ay dhismaan.
3. Puntland waxay soo dhaweeneysaa lana xaajooneysaa degmo iyo gobol kasta oo doonaya inuu ku soo biiro Dawladda Puntland.
4. Dhulka Puntland waxaa ku dhan hawada sare, berriga iyo dhulka hoostiisa, jiidda dhaqaalaha ee badda oo dhan 200 maylka badda ah oo ka bilawda halka uu ku dhammaado hirka ugu dambeeya, waxaana mas’uul ka ah Dawladda.
5. Midnimada dhulka Puntland waa muqaddas, lama kala qaybin karo, lagumana xadgudbi karo.
Qodobka 7aad
AFKA
Afka-Soomaaligu waa afka rasmiga ah ee Dawladda Puntland, afafka Carabiga iyo Ingiriiskuna waa kuwa labaad.
Qodobka 8aad
DIINTA
1. Diinta Islaamku waa tan kaliya ee Dawladda Puntland ee Soomaaliya.
2. Diin aan tan Islaamka ahayn laguma faafin karo dalka Puntland.
3. Qawaaniinta iyo dhaqanka bulshada waxaa saldhig u ah diinta Islaamka.
Qodobka 9aad
MAGAALO MADAXDA
1. Magaalo madaxda Dawladda Puntland waa Magaalada Garoowe waana fadhiga dawladda.
2. Magaalo madaxda waxaa lagu dhaqayaa xeer u gaar ah.
Qodobka 10aad
CALANKA, ASTAANTA IYO HEESTA DAWLADDA PUNTLAND
1. Dawladda Puntland waxa ay yeelan doontaa Calan, Astaan iyo Heesta calanka oo u gaar ah.
2. Punland waxay Dawladda Federaalka ee Soomaaliya ay la wadaageysaa Calanka guud ee Soomaaliya, Astaanka iyo Heesta Qaranka, iyadoo kuweeda u gaarka ahna leh.
3. Xeer gaar ah ee Madaxweyne ayaa nidaaminaya qaabka iyo midabada Calanka iyo Astaanta iyo sidoo kale nooca heesta calanka ee Puntland, waxaana uu ka mid noqon doona qodobada Dastuurka, kadib marka uu Golaha Wakiilladu ansaxiyo.
Madaxa II
XUQUUQDA AASAASIGA AH IYO DAMMAANAD-QAADKA QOFKA
Qaybta 1aad
XUQUUQDA SHAKHSIGA IYO LAALIDDEEDA
Xubinta Koowaad
XUQUUQDA SHAKHSIGA
Qodobka 11aad
SINNAANTA DADKA
1. Dhammaan dadku waa u siman yahay Sharciga hortiisa.
2. Qofna laguma takoori karo midabka, diinta, dhalashada, jinsiga (gender), jinsiyadda, hantida, fikradda uu aaminsan yahay, siyaasadda, afka iyo isirka.
3. Dastuurka ayaa dammaanad qaadaya xuquuqda dadka laga tirada badan yahay.
Qodobka 12aad
XORRIYADDA CAQIIDADA
1. Qofka aan muslimka ahayni xor ayuu u yahay Caqiidadiisa, lagumana khasbi karo mid kale.
2. Qofka muslimka ahi caqiidadiisa kama noqon karo.
Qodobka 13aad
XORRIYADDA FIKIRKA
1. Qof kasta xor buu u yahay fikraddiisa waana soo bandhigi karaa. Faafreeb horudhac ahi waa reebban yahay.
2. Qofku waxa uu fikraddiisa ku cabbiri karaa qaab hadal, saxaafadeed, qoraal, muuqaal, suugaan iyo habab kale oo sharciga iyo anshaxa waafaqsan.
Qodobka 14aad
AASAASIDDA IYO KA MID NOQOSHADA URURADA BULSHADA
1. Qof kasta wuxuu xaq u leeyahay in uu aasaaso, ka mid noqdo ama ka qayb qaato hawlaha ururada dhaqan-dhaqaale, bulsho, Isboorti iyo cilmi, haddaan sharci ka reebin.
2. Aasaasidda ururadu waa inay waafaqsan yihiin qaanuunka dalka iyo danaha ummadda Puntland.
3. Waxaa reebban ururada leh dabeecad qabiil ama ciidan.
Qodobka 15aad
XORRIYADDA DHAQDHAQAAQA
1. Qof kasta waxa uu u madaxbannaan yahay inuu dalka ka maro ama ka dego meel kasta oo uu rabo iyo inuu dalka ka baxo kuna soo laabto goortii uu doono.
2. Sharci iyo xeer-hoosaadyo u gaara ayaa caddeyn doona xadaynta xaqa dhaq-dhaqaaqa.
Qodobka 16aad
LAHAANSHAHA HANTIYEED
1. Qof kasta waxa uu xaq u leeyahay in uu hanti yeesho, u maamusho, ugana faa’iideysto si sharciga waafaqsan.
2. Sharciga ayaa qeexaya duruufaha iyo habraaca lagu xaddidi karo xaqa shakhsiga ee la xiriira hantidiisa.
3. Xorriyadda wax soo saarku way bannaan tahay, waxaase shardi u ah in wax soo saarayaashu ay oofiyaan shuruudaha sharci iyo maamul ee dalka u degsan.
4. Qofna lagama qaadi karo khidmad/kharash, hantidiisana lalama wareegi karo iyadoo aan loo cuskan sababo sharciga waafaqsan.
Qodobka 17aad
NOLOSHA IYO NABADGELYEYNTA JIRKA
1. Qof kasta waxa uu xaq u leeyahay noloshiisa marka laga reebo qof lagu fuliyay xukun maxkamadeed oo kama dambays ah.
2. Qof kasta waxa uu xaq u leeyahay nabadgelyada jirkiisa iyo sharaftiisa.
3. Waxaa reeban denbiyada laga galo xaqa nolosha iyo nabadgelyada qofka sida xasuuq, jirdil, xarig iyo dil aan sharciga waafaqsanayan.
Qodobka 18aad
MADAXBANNAANIDA QOFKA
1. Qofna madaxbannaanidiisa lagama qaadi karo, xannibaad kasta oo lagu sameeyana waa inay sharciga ku caddahay.
2. Addoonsiga iyo ka-ganacsiga dadku way reebban yihiin.
3. Madaxbannaanida qofka waxaa shardi u ah in aaney ka hor imanayn Shareecada Islaamka, xeerarka, anshaxa guud, xasiloonida dalka ama xuquuqda qof kale.
Qodobka 19aad
MAGANGELINTA SIYAASADEED & ISU-CELINTA EEDAYSANEYAASHA/DENBIILAYAASHA
1. Qofka shisheeyaha ah oo weydiista Dawladda Puntland magangelyo siyaasadeed waa la siin karaa, haddii uu buuxiyo shuruudaha u dhigan magangelinta, iyada oo la tixgelinayo heshiisyada caalamiga ah.
2. Waxaa reebban in muwaaddin Puntland ah loo gacan geliyo dal kale.
3. Puntland way u gacangelin kartaa dalkii uu ka soo baxsaday denbiile ama eedaysane shisheeye ah haddii uu jiro heshiis isu-celin oo u dhexeeya Puntland iyo dalka weydiistay celintiisa/celinteeda.
4. Qofna looma dhiibi karo arrimo siyaasadeed awgood (extradition).
Qodobka 20aad
AMMAANKA HOYGA
1. Hoyga iyo meelaha kale ee la degganyahay waxay leeyihiin xurmayntooda.
2. Ma bannaana baaridda, basaasidda iyo gelidda hoyga amar Garsoore oo sababaysan la’aantiis, haddii aanu gelin hoyga qof dembiile ah oo boolisku ku raad-joogo ama aanu isla wakhtigaas fal-dembiyeed ka dhacayn hoyga dhexdiisa.
3. Waxaa waajib ah in si toos ah loogu akhriyo degganaha amarka Garsooraha inta aan lagu dhaqaaqin baarista, baarahana waxaa ka reebban ku xad-gudubka sharciga.
Qodobka 21aad
XAQA SAXAAFADDA
1. Saxaafadda iyo warbaahinta xorta ahi waa ay ka madaxbannaan yihiin faragelin dawladeed, waxayna u hoggaansamayaan sharciga oo keliya.
2. Xeer gaar ah ayaa xadidaya xorriyadda saxaafadda.
Qodobka 22aad
XORRIYADDA ISGAARSIINTA
Qofna lama faragelin karo waraaqihiisa boostada, xiriirkiisa isgaarsiineed iyo qoraalladiisa gaarka ah, marka laga reebo xaaladaha sharcigu banneeyo baaritaankooda, dabagalkooda, ama dhegaysigooda. Marka taas lagu tallaabsanayo waa inuu jiraa amar garsoore oo sababaysan.
Qodobka23aad
BANNAANBAXYADA
1. Qof kasta waxa uu xor u yahay in uu abaabulo, ka qaybqaato bannaanbaxyo ku salaysan hab nabadgelyo, waase in uu si qoraal ah ugu sii wargeliyaa hay’adaha ay khusayso, si uu u helo ruqsad qoraal ah.
2. Bannaanbaxyada waxaa lagu joojin karaa sababo lid ku ah Diinta Islaamka, caafimaadka, anshaxa, amniga iyo xasilloonida dalka. Sharciga ayaa tilmaamaya mas’uuliyadda iyo habraaca lagu joojin karo bannaanbaxyada.
Qodobka 24aad
XAQA DACWADDA IYO ISDIFAACA
1. Qof kasta waxa uu xaq u leeyahay in uu dacwad qaanuunka waafaqsan ka furto maxkamadda awoodda u leh.
2. Qof kasta waxaa uu xaq u leeyahay inuu iska difaaco maxkamdda horteeda.
3. Qof kasta oo aan iska difaaci karin maxkamadda horteeda, ama aan kari karin inuu qareen qabsado dawladda ayay waajib ku tahay in ay u qabato qareen difaaca.
4. U irkashada caddaaladdu waa lacag la’aan, haddii aan sharci gaar ahi bannayn.
Qodobka 25aad
DEMBIGA IYO CIQAABTA
1. Ciqaabta dembi waxay ku koobnaanaysaa qofka geystay fal-dembiyeedka oo keli ah.
2. Qofna looma qaban/xiri karo, loomana ciqaabi karo fal markii uu galay aan dembi ku ahayn qaanuunka.
3. Ciqaab aan maxkamad go’aamin cidna laguma fulin karo.
Qodobka 26aad
XUQUUQDA EEDAYSANAHA
1. Eedaysanaha waxaa loo aqoonsan yahay dembilaawe ilaa si qaanuunka waafaqsan maxkamadi ugu xukunto gelid denbi.
2. Eedaysanuhu wuxuu xaq u leeyahay in la dhawro nabadgelyadiisa iyo sharaftiisa aadaminnimo.
3. Eedaysanaha laguma hayn karo meel aan qaanuunku bannayn.
4. Eedeysane kasta waa in 48 saacadood gudahood xariggiisa maxkamadi ku xalaaleyso.
5. Eedaysanaha waa in maxkamadda awoodda u lihi si tifaftiran ugu akhrido uguna macnayso dembiga lagu soo oogey.
6. Eedaysanuhu waxa uu xaq u leeyahay in ay soo booqdaan eheladiisa, qareenkiisa, dhakhtarkiisa iyo asxaabtiisa, waana la damiinan karaa haddii sharcigu oggol yahay.
7. Eedaysanuhu waxa uu xaq u leeyahay in uu qareen difaaca qabsado.
8. Eedaysanaha laguma khasbi karo qirashada dembiga loo haysto.
Qodobka 27aad
XUQUUQDA QOFKA XUKUMAN
1. Qofka ay maxkamadi xukuntay oo xiran waxa uu xaq u leeyahay ilaalinta nabadgelyadiisa iyo sharaftiisa aadaminnimo.
2. Xukumanuhu waxa uu xaq u leeyahay in ay soo booqdaan eheladiisa, qareenkiisa, dhakhtarkiisa iyo asxaabtiisa.
3. Qofka maxbuuska ahi waxa uu xaq u leeyahay daryeel caafimaad, cunto iyo waxbarasho.
4. Qofka maxbuuska ah waxaa lagu dhaqayaa xuquuqda caalamiga ah ee maxaabiista.
5. Xukumanuhu waxa uu xaq u leeyahay in uu Rafcaan ka qaato xukunkii maxkamaddu ku ridday.
Xubinta Labaad
LAALIDDA XORRIYADAHA MADANIGA AH
Qodobka 28aad
XAALADAHA DEGDEGGA AH
1. Haddii dalka ay la soo gudboonaadaan xaalado dagaal, aafooyin dabiici ah, gadood, cudurro faafa iyo xasilloonidarro dalka qalalaase gelisa, dammaanadaha ku cad qodobbada 13, 15, 20, 21, 22, iyo 23 si ku meelgaar ah waa loo laali karaa.
2. Xaaladda degdegga ah waxaa lagu soo rogi karaa dalka oo dhan ama qaybo ka mid ah.
3. Golaha Xukuumadda oo keli ah ayaa soo rogi kara xaalad degdeg ah.
4. Xaaladda degdegga ah kama ay badan karto 45 beri, haddiise ay weli taagan yihiin duruufihii dhaliyay, waxay xukuumaddu muddo kordhin weydiisan kartaa Golaha Wakiillada ama Guddiga Joogtada ah.
Qaybta Labaad
XUQUUQDA BULSHADA
Xubinta 1aad
QOYSKA
Qodobka 29aad
XUQUUQDA QOYSKA
Qoysku waa aasaaska bulshada, waxuuna xaq u leeyahay in sharcigu daafaco. Qoysku wuxuu ka kooban yahay nin iyo haweeney qaangaaray oo si sharciga waafaqsan isku guursaday iyo carrurtooda.
Qodobka 30aad
XUQUUQDA CARRUURTA
1. Carruur waxaa loola jeedaa qof kasta oo siddeed iyo toban sano (18) ka yar, xagga Shareecadana waa sida ay qabto.
2. Ilmuhu waxa uu xaq u leeyahay nolol, magac, jinsiyad, korriimo, waxbarasho iyo daryeel caafimaad..
3. Waxaa reebban shaqada wax u dhimaysa carruurta noloshooda, caqiidadooda, dhaqankooda, korriimadooda iyo waxbarashadooda.
4. Waxaa reebban in la soo rido ilmaha caloosha hooyada ku jira, haddii aanay jirin xaalad adag oo hooyada nolosheeda khatar gelineysa, uuna caddeeyo dhakhtar aqoonteeda leh.
Qodobka 31aad
WAXBARASHADA
1. Qof kasta xaq ayuu u leeyahay inuu waxbarasho helo.
2. Horumarinta iyo baahinta waxbarashadu waa waajib saaran Dawladda.
3. Dawladda ayaa u xilsaaran ciribtirka akhris iyo qoris la'aanta, iyo horumarinta Af-Soomaaliga.
4. Waxbarashada aasaasiga ah ee carruurtu waa khasab, Dawladda ayaana u xilsaaran helitaanka agabka iyo hawlwadeennada waxbarshada. Marka ay duruuftu saamaxdo, dawladdu waxa ay kor u qaadeysaa heerka waxbarashada khasabka ah.
5. Dawladdu waxay dhiirrigelineysaa isla maarkaasna tayeneysaa waxbarashada diineed ee dugsiyada Qur’aanka.
6. Waa mas’uuliyadda Dawladda diyaarinta, tayeynta iyo hubinta ku dhaqanka manhajka heerka dugsiyada hoose, dhexe iyo sare.
7. Barashada iyo tarbiyadda diinta Islaamku waa dariiqad aasaasi ah, dhammaan heerarka waxbarashada hoose, dhexe iyo sare.
8. Qofka qaangaarka ahi waa u madaxbannaan yahay doorashadiisa waxbarasho iyo xirfadeed, Dawladdana waxaa waajib ku ah dhiirrigelinta waxbarashada dadka waaweyn iyo tan haweenka.
9. Waxaa la furan karaa dugsiyo waxbarasho, kuwo xirfadeed iyo jaamacado gaar ah oo waafaqsan manhajka Dawladda, kuna salaysan baahida iyo siyaasadda waxbarashada dalka.
10. Dawladda xil ayaa ka saaran horumarinta hiddaha iyo dhaqanka.
11. Dawladda waxaa waajib ku ah in ay taabbageliso tacliinta sare.
12. Xeer gaar ah ayaa nidaaminaya waxbarashada gaarka ah.
Qodobka 32aad
CAAFIMAADKA
1. Waa mas’uuliyadda Dawladda in ay daryeesho caafimaadka guud ee dadweynaha, ka hortag iyo daaweynba, gaar ahaan carruurta iyo haweenka.
2. Tallaalka Caalamiga ee Carruurta da’doodu shanta (5) sano ka yar tahay wuxuu leeyahay mudnaanta kowaad. Waalidiinta iyo cid kastoo ka mas’uul ah carruurta waxaa waajib ku ah in ay hay’adaha caafimaadka kala shaqeeyaan arrintaas.
3. Si loo fuliyo waajibaadkaas, Xukuumaddu waxay dajineysaa nidaam caafimaad ee waddani ah.
4. Dawladdu waxay ogoshahay furasho xarumo caafimaad, iyadoo ay takhaatiirtuna xirfaddooda ku shaqeysan karaan. Hawlahaas waxaa nidaaminaya xeer gaar ah oo ay Xukumaddu dusha ka ilaalineyso.
Qodobka 33aad
DARYEELKA BULSHADA
1. Dawladda ayaa daryeeleysa, intii karaankeeda ah, agoonta, naafada, danyarta iyo bukaanka.
2. Dawladdu waa in ay dhiirrigelisaa, samaysaana hay’ado gargaara dadka ku xusan faqradda 1aad ee qodobkan.
3. Xeer gaar ah ayaa qeexaya dadka loo aqoonsanayo in aaney isdaryeeli karin.
Qodobka 34aad
XUQUUQDA HAWEENKA
1. Dawladda waxaa waajib ku ah horumarinta iyo dammaanad qaadka xuquuqda haweenka. si waafaqsan diinta Islaamka.
2. Sharci Golaha Wakiilladu meelmariyo ayaa lagu qeexayaa saami gaar ah oo loo qoonddeeyo haweenka si sare loogu qaado kaalintooda dhaqaale, bulsho iyo siyaasadeed.
Qodobka 35aad
XUQUUQDA DHALLINYARADA IYO HORUMARINTA ISBOORTIGA
1.Dawladdu waxay ahmiyad gaar ah siineysaa daryeelka iyo barbaarinta dhallinyarada oo ah hogaamiyaasha dalka ee berrito, waxayna u hawlgalaeysaa:
b) Abuuridda naadiyo dhallinyaro iyo isboorti (kuwa dawli ah iyo kuwa aan dawli ahayn).
t) Hirgalinta dhismaha Ururrada Dhallinyarada.
j) Abuuridda Sanduuqa horumarinta cayaaraha iyo dhallinyarada.
2. Diyaarinta Goobaha Cayaaraha.
3. Dhiirigalinta qabashada tartamada cayaaraha ee heer kasta, gudaha iyo dibaddaba.
4. Dhismaha Ururrada Dhallinyarada iyo Barbaarintooda waxaa qeexaya xeer gaar ah.
Qodobka 36aad
XUQUUQDA SHAQAALAHA
1. Dawladdu waxay u xil saaran tahay shaqo-abuurista iyo tayeynta tababarrada shaqaalaha.
2. Waxaa reebban shaqo khasab ah, haddii aan qaanuunku si kale u tilmaamin.
3. Shaqaale kasta waxa uu xaq u leeyahay mushahar u dhigma shaqada uu qabto.
4. Shaqaale kasta waxa uu xaq uu leeyahay maalin nasasho ah toddobaadkiiba, fasax sannadeed, fasaxa ciidaha ee qaanuunku jideeyay. Haweenka waxaa intaas u dheer fasaxyada dhalmada iyo naas-nuujinta. Shaqaalaha fasaxa ku jira waxba iska dhimi mayaan xuquuqdooda mushaar.
5. Dawladdu waa in ay daryeeshaa shaqaalaha jir ahaan iyo damiir ahaanba.
6. Shaqaaluhu waxa ay xaq u leeyihiin in ay cabashadooda ku muujiyaan bannaanbax ama shaqo-joojin si xeerka waafaqsan. Ciidammada qalabka sida shaqa joojin ma samayn karaan.
7. Shaqaalaha iyo loo shaqeeyayaashuba waxay xaq u leeyihiin iney yeeshaan ururro maareeya una dooda danahooda.
8. Shaqaale kasta waxa uu xaq u leeyahay in uu doorto shaqada iyo loo shaqeeyaha uu doorbido.
9. Dhismaha, doorka iyo waajibaadka ururrada shaqaalaha waxaa lagu qeexi doonaa xeer gaar ah.
Qodobka 37aad
BADBAADADA SHAQAALAHA
1. Dawladda ayaa dejinaysa sharciga shaqaalaha isla markaana samaynaysa hay’adaha dammaanad qaadaya xaqa hawlgabka shaqalaha gaarka ah iyo kan dawladdaba.
2. Qof kasta oo xil u haya dawladda oo ku dhaawacma, ku jirrada ama ku naafooba shaqada, waxa uu xaq u leeyahay daryeel qaanuunka waafaqsan.
3. Qof kasta oo Dawladda u shaqeeya oo ku geeriyooda hawlgal, waxaa laga bixiniyaa magdhow sharciga waafaqsan.
4. Xukuumaddu waxay shaqaalaha Dawladda iyo kuwa gaarka ahba u dejineysaa hab dammanad-qaad shaqaale oo ay maalgeliyaan dawladda, loo shaqeeyaha iyo shaqaaluhuba.
Qaybta 3aad
MUWAADINIINTA IYO HABRAACA
DOORASHOOYINKA
Qodobka 38aad
MUWAADINNIMADA
1. Qof kasta oo leh jinsiyadda Puntland waa muwaaddin Puntland.
2. Muwaaddinka Puntland luminmaayo muwaaddinnimidiisa haddii uu qaato jinsiyad dal kale.
Qodobka 39aad
WAAJIBAADKA MUWAADINKA
1. Muwaadin kasta waxaa waajib ku ah:
(b) Dhawridda diinta Islaamka, dastuurka iyo xeerarka kale ee dalka iyo kuwa caalamiga ah.
(t) Adkaynta midnimada ummadda iyo ilaalinta jiritaanka qarannimada Puntland.
(j) Codbixinta xilliyada doorashooyinka.
(x) Bixinta canshuuraha ku waajibay.
(kh) Ka qaybgalka difaaca Puntland markii loogu yeero ama ay la soo gudboonaato.
2. Sharciga ayaa qeexaya ciqaabta lagu mutaysanayo gudasho la'aanta waajibaadka ku xusan qodobkan.
Qodobka 40aad
XUQUUQDA MUWAADINKA
Muwaadin kasta oo da’adiisu gaartay siddeed iyo toban (18) sano, wuxuu xaq u leeyahay:
(b) Inuu ka qayb-galo hawlaha doorashooyinka iyo inuu cod bixiyo.
(t) Inuu sameeyo ama ku biiro xisbi siyaasadeed.
(j) In uu xilliyada doorashada u tartamo xilalka dalka, haddii uu shuruudaha buuxiyo.
Qodobka 41aad
XAQA BANDHIGIDDA CABASHADA
2. Muwaaddin kasta waxa uu xaq u leeyahay in uu cabashadiisa qoraal ugu diro Madaxweynaha, Baarlamaanka, xukuumadda, iyo madaxda kale ee dawladda, asaga/ayada oo dhowraya/dhowreysa habka jaranjarada maamulka.
3. Xafiiska uu qoraalka cabashadu u socdo waa inuu ka jawaabo (45) beri gudahood.
Qodobka 42aad
HAKINTA XUQUUQDA MUWAADINKA
Xuquuqda muwaadinka waa la hakin kara haddii ay dhacdo:
In qofku ku jiro xabsi xukun-suge ah ama mid maxkamadi ku xukuntay. Hakinta xuquuqdu waxay taagnaanaysa ilaa iyo inta maxkamadi ka siideyso xabsiga ama uu dhammaysto muddadii xabsiga.
In qofku yahay garaad-dhimman, ama Maxkamadi caddayso inaanu gudan karin xilkiisa.
Qodobka 43aad
DOORASHOOYINKA
1. Muwaaddin kasta oo buuxiya shuruudaha doorashada wuxuu xaq u leeyahay inuu wax doorto lana doorto.
2. Xubnaha Golaha Wakiillada iyo Golayaasha Degmooyinka waa mansabyada dadweynuhu tooska u dooranayaan.
3. U codaynta mansabyadaas waa inay u dhacdaa si dimoqaraadi ah oo waafaqsan nidaam sharci ah oo ay maamulayso hay’ad madaxbannaan oo leh awood Dastuuri ah.
4. Codbixintu waxay noqonaysaa mid caam ah, dadku u simanyahay, shakhsi ah, qarsoodi ah, waxaana reebban in qof lagu farageliyo doorashada meesha uu codka marinayo.
5. Sharciga ayaa xadidaya aagagga doorashooyinka ee Golaha Wakiillada iyo Golayaasha Degmooyinka. Tirada kuraasta uu gobol ku yeelanayo Golaha wakiillada iyo xubnaha golayaasha degmooyinka waxay ku xirnaanaysaa hadba inta uu le’eg yahay dadweynaha ku nool gobolka ama degmada.
6. Taariikhda ay qabsoomeyso doorashadu waxaa goynaya Guddiga doorashada, waase in aaney noqon laba bilood ka yar ama afar bilood ka badan dhammaadka muddada golayaasha wakiillada iyo deegaanka markaas xilka haya.
7. Golayaasha Deegaanka oo doorashadoodu ku beeganto furitaanka axsaabta ka hor waa la soo gaabin karaa ama la kordhin karaa muddada xilkooda.
8. Inta aan la gudo gelin doorashooyinka waa inuu jiro sharci gaar ah oo lagu hagayo arrin kasta oo la xariirta doorasho dimuqaraadi ah.
Qodobka 44aad
DADKA AAN IS- SHARRIXI KARIN
1. Dadka ka tirsan Ciidammada Qalabka Sida ee aan hawlgabka ahayan iyo garsoorayaashu, xubin kama noqon karaan xisbiyada siyaasadda, isumana sharrixi karaan doorashooyinka.
2. Hawlwadeennada dawladda isma sharrixi karaan haddi aanay iska casilin xilalka ay hayaan. Sharciga doorashada ayaa sheegaya wakhtiga kama dambaysta ah ee ay tahay inay is casilaan haddii ay doonayaan inay tartanka doorashooyinka ka qaybgalaan.
Qodobka 45aad
XISBIYADA SIYAASADEED
1. Dawladda Puntland waxaa lagaga dhaqmayaa nidaamka xisbiyada badan.
2. Ugu badnaan toddobo (7) xisbi ayaa doorashada ugu horreysa ka qayb gelaya. Doorashada ugu horeysa waxay noqoneysaa tan Golayaasha Deegaanka oo qabashada waqtigeeda xeer gaar lagu soo saari doono.
3. Saddexda xisbi siyaasadeed ee ugu codadka badan doorashada ugu horreysa ee Golayaasha Deegaanka ayaa xaq u yeelanaya inay noqdaan xisbiyada siyaasadeed ee sharciga ah, waana in uu xisbi kasta ka furan yahay ugu yaraan afar gobol.
4. Waxaa reebban xisbiyada iyo ururrada leh muuqaal ciidan ama qabiil.
5. Qofkii magac xisbi doorasho ku gala kuna guuleysta kursi, kadibna ka baxa xisbiga, wuxuu luminayaa kursigii xisbiga ee uu ku guuleystey.
6. Hantida Qaranka ee si guud looga faa’iidaysto sida garoommada ciyaaraha, barxadaha iyo warbaahinta Dawladda, xisbiyadu si siman ayay ugu fushan karaan ololayaashooda siyaasadda iyo hawlahooda xisbi oo kaleba. Goobaha kale ee dawladda iyo hantida dawladda looma adeegsan karo hawlo xisbi iyo ololayaal doorasho.
7. Qof kasta oo lagu eedeeyo inuu hanti qaran u isticmaalay dano xisbi, maxkamad ayaa la horgeynayaa.
8. Xeerar iyo nidaamyo ayaa lagu maamulayaa axsaabta siyaasadeed, kuwaasoo lagu qeexayo shuruuc kala gadisan oo ay Xukuumaddu soo jeediso, Golaha Wakiilladuna ogolaado.
Qodobka 46aad
SHURUUDAHA FURASHADA XISBI SIYAASADEED
1. Xisbina kama qayb geli karo doorashooyin haddii aanu sharciyayn Guddiga Doorashada Puntland (GDP).
2. Si xisbi loo sharciyeeyo, waxaa shardi ah inuu leeyahay barnaamij siyaasadeed iyo xeer hoosaad haga hawlihiisa.
3. Guddiga Doorashada Puntland ayaa ka baarandegeya dokumentiga xisbigu soo bandhigo, waxaana la isku hortaagi karaa, haddii barnaamijka ama xeer-hoosaadkiisa ay khilaafsan yihiin Dastuurka iyo shuruucda kale.
4. Sharci gaar ah oo baarlamaanku ansixiyay ayaa qeexaya dhaqangelinta qodobka 44.2, shuruudaha iyo habraacyada kale ee la xariira sharciyaynta ururrada siyaasadda.
5. Haddii saddexda xisbi ee sharciga midkood burburo ama la xiro, Guddiga Doorashada Puntland ayaa ururkii siyaasadeed ee kaalinta ku xigta ka galay doorashada Golayaasha Degaanka ee ugu dambeeyay ugu yeeraya inuu noqdo xisbiga siyaasadeed ee kaalinta bannaanaatay buuxinaaya.

Madaxa III
DHAQAALAHA
Qodobka 47aad
HANNAANKA DHAQAALAHA
Hannaanka dhaqaalaha ee Puntland waa in dhammaan dadka Puntland ay helaan nolol u qalanta karaamadooda bani-aadaminnimo, iyo in qof kastaa helo arrimaha lama huraanka ah, si waafaqsan mabaadiida garsoorka bulshada.
Qodobka 48aad
DHAQAALAHA SUUQA XORTA AH
1. Hannaanka dhaqaale ee Puntland wuxuu ku salaysan yahay suuqa xorta ah, wuxuuna dhirrigelinayaa, isla markaasna dammaanad qaadayaa maalgashiga waddaniga ah iyo kan ajnebiga ahba.
2. Hawlaha ganacsiga waxaa saldhig u ah tartanka xorta ah.
3. Sharciga ayaa dhiirrigelinaya, hagayana tartanka xorta ah iyo xakamaynta suuq-xirashada.
Qodobka 49aad
KAALINTA DHAQAALAHA EE DAWLADDA
1. Dawladdu waxay dhiirrigelinaysaa horumarin dhaqaale oo joogtaysan, waxayana kaashanaysaa dhaqaalaha gaarka loo leeyahay si kor loogu qaado wax soo saarka. Kobcinta ganacsatada heerka dhexe, wax-soo-saarayaasha yaryar iyo iskaashatooyinku waxay yeelanayaan mudnaan gaar ah.
2. Dawladda ayaa ilaalineysa khayraadka dalka, waxayna dammaanad qaadaysaa in cid walba si sharciga waafaqsan oo joogtaysan uga faa’iidaysato.
3. Dawladdu waxay ilaalinaysaa awoodda wax-gadashada ee dadweynaha, gaar ahaan kuwa danyarta ah.
Qodobka 50aad
SHIRKADAHA WADAAGGA AH
1. Xukuumaddu waxay samayn kartaa, kana qayb-geli kartaa shirkado wadaag ah oo ay saamilay ka yihiin maalgeliyayaal waddani ah iyo kuwa ajnebi ahba.
2. Madaxda shirkadaha wadaagga ah waxaa isla magacaabaya wasaaradda hawlaheedu la xiriiraan iyo saamileyda gaarka ah.
3. Habka dhismaha, maamulka iyo saami-qaybsiga Sharikadaha Wadaagga ah waxaa qeexaya xeer gaar ah.
Qodobka 51aad
GADIDDA HANTIDA UMMADDA
1. Wareejnta hanti kasta ee dawladdu leedahay waa in la mariyo habraac sharciga waafaqsan.
2. Lama iibin karo hanti ummadeed haddii aanay Dawladdu dhinac ka ahayn.
3. Sharci gaar ah ayaa kala xadidaya heerarka qiimayaasha kala sarreeya ee hanti kasta oo ay leedahay Dawladdu.
4. Heerarka qiimeyaasha kala sareeya ee ku qoran faqradda saddexaad ee qodobkan waxay u qaybsamaysaa heer wasaaradeed, heer Golaha xukuumadda iyo heer loo baahanayo ansixinta Golaha Wakiillada.
5. Gadidda hantida dawladda waxaa loo marayaa habka tartanka xaraashka furan.
Qodobka 52aad
QARAMAYNTA HANTIDA GAAR AHAANEED
1. Hantida qofku ku helay si xeerka waafaqsan, waxaa loola wareegi karaa dan guud oo keli ah, iyadoo isla markaana la bixinayo magdhow munaasib ah.
2. Xeer ayaa xadaynaya hantida gaarka ah ee loola wareegi karo dan guud iyo habraaca loo marayo qaramaynteeda.
Qodobka 53aad
KHAYRAADKA DABIICIGA AH
1. Khayraadka dabiiciga ah ee Puntland waxaa leh dadka Puntland, waxaana looga faa’iideeysan karaa si waafaqsan sharciga.
2. Dawladda Puntland ayaa ka mas’uul ah ilaalinta iyo ka faa’iidaysiga khayraadkeeda dabiiciga ah.
3. Dawladda Puntland waxay heshiis la geli karta shirkado waddani iyo ajnebiba ah waxayna siin kartaa ruqsadda ka faa’iidaynta khayraadka dabiiciga ah.
4. Ruqsad kasta oo la xiriirta ka faa’iidaysiga khyraadka dabiiciga ah waxaa bixinteeda soo habaynaaya Golaha Xukuumadda waxaana oggolaanaya Golaha Wakiillada.
5. Qaabka saami qaybsiga khayraadka dabiiciga ah ee Puntland waxaa qeexaya xeer gaar ah oo uu Golaha Xukuumaddu u gudbinaayo Golaha Wakiilada si uu u ansixiyo.
Qodobka 54aad
ILAALINTA DEGAANKA
1. Dawladda iyo dadweynaha Puntland waxaa waajib ku ah ilaalinta, dhawrista iyo soo kabashada deegaanka, waana in si cad loogu qeexo heshiis kasta oo la galayo, isla markaana waafaqsan xeerka ilaalinta deegaanka.
2. Waxaa reebban baabi’inta kaymaha, laynta duurjoogta, xaalufinta badda, diqaynta (pollution) dhulka, hawada iyo badda. Cid kasta oo geysata xadgubyada ku xusan faqraddan waxay mutaysanaysaa ciqaab sharciga waafaqsan.
3. Waxaa reebban dhoofinta dhuxusha, xoolaha dhaddiga ah iyo duur-joogta iyo wax kasta oo saameyn ku yeelan kara xaalufinta deegaanka.
4. Degaan lagama samayn karo meel aan Dawladdu oggolaan.
5. Xeer gaar ah ayaa nidaamin doona ilaalinta deegaanka.
Madaxa IV
Qaab-Dhismeedka Dawladda

Qaybta Koowaad
Hay’adaha Aasaasiga ah ee Dawladda
Qodobka 55
Hannaanka Dawladda
Hannaanka Dawladda Puntland waa baarlamaani; Madaxweynaha iyo Madaxweyne Ku Xigeenka waxaa dooranaya Golaha Wakiillada.
Qodobka 56aad
QAYBAHA DAWLADDA
Dawladdu waxay u qaybsantaa saddex qaybood oo kala ah:
Golaha Wakiillada (Baarlamaanka).
Golaha Fulinta (Xukuumadda).
Golaha Garsoorka (Maxkamadaha).
Qodobka 57aad
KALA SOOCNAANTA QAYBAHA DAWLADDA
1. Qayb kastaa ee Dawladda ee xusan qodobka 55aad waxay u madaxbannaan tahay gudashada waajibaadyada, xilalka iyo awoodaha dastuurku u jideeyey.
2. Inta aan la gaarin hirgalinta nadaamka xisbiyada badan iyo doorashada, qofna xubin kama noqon karo wax ka badan hal qayb ee dawladda ka mid ah.
Qodobka 58aad
ISKAASHIGA QAYBAHA DAWLADDA
Iskaashiga iyo wadashaqaynta saddexda qaybood ee dawladdu waa waajib dastuuri ah, waxaana meelmarinaya qayb walba masu’uulka madaxa u ah.
Qaybta 2aad
XEER-DEJINTA
Xubinta 1aad
Golaha Wakiillada
Qodobka 59aad
GOLAHA WAKIILLADA
1. Awoodda Xeer-Dejinta ee Puntland waxaa leh Golaha Wakiilladda oo matala shacabka Puntland oo dhan.
2. Tirada Golaha Wakillada waxa uu ka koobanyahay 66 xildhibaan, hase yeeshee waxaa wax lagaga badali karaa soo jeedin ka timaada Xukuumadda, Golaha Wakiilladuna uu ku ogolaado saddex meelod laba meelood (2/3).
3. Muddada Golaha Wakiilladu waa shan (5) sano laga bilaabo maalinta natiijada doorashada lagu dhawaaqo. Xildhibaanka Golaha Wakiillada dib ayaa loo soo dooran karaa.
4. Golaha Wakiilladu waxa uu si rasmi ah hawshiisa u bilaabayaa soddon 30 maalmood gudahood, laga bilaabo maalinta natiijada doorashadu lagu dhawaaqo.
Qodobka 60aad
SIFOOYINKA LAGAGA MID NOQON KARO
GOLAHA WAKIILLADA
Golaha Wakiillada waxaa looga mid noqon karaa sifooyinka soo socda:
(b) Wa in uu yahay muwaadin reer Puntland ah, xilkas ah, anshax wanaagsan, miyirkiisu dhan yahay, da'diisuna aanay ka yarayn soddon (30) sano.
(t) Waa in aan xuquuqdiisa muwaadinnimo xukun maxkmadeed lagaga laalin shantii sano ee la soo dhaafay.
Waa in uu leeyahay ugu yaraan aqoon dugsi sare.
Waa in Guddiga Do
rashadu hubiyaa in musharaxu buuxiyay shuruudihii looga baahnaa intaan loo aqoonsan xubin Golaha Wakiillada ah.
Qodobka 61aad
SIFOOYINKA LAGU WAAYI KARO XUBINNIMADA
GOLAHA WAKIILLADA
1. Xubinnimada Golaha Wakiilada waxaa lagu waayi karaa:
(b) Haddii ay xubintu geeriyooto.
(t) Haddii ay la soo gudboonaato xaalad xilgudasho la’aaneed oo joogta ah, dhakhtarna caddeeyo.
(j) Haddii xubintu ay istiqaalad keento, Goluhuna ka aqbalo.
(x) Haddii xubintu ay ka maqnaato labo kalfadhi oo isku xiga, ayada oo aanay jirin sabab macquul ahi.
(kh) Haddii la laalo muwaadinnimada xubinta.
2. Haddii xubin ka mid ah Golaha Wakiillada ay lumiso xubinnimadeeda waxaa badalkeeda soo galaya qofka sharci ahaan u leh.
3. Sharciga doorashada ayaa tilmaamaya habraaca loo marayo xulashada xubinta badaleysa, waana in lagu dhaariyo 30 beri gudahood.
Qodobka 62aad
HABRAACA GOLAHA WAKIILLADA
1. Golaha wakiilladu, fadhiga ugu horreeya waxa uu iska dhex-dooranayaa guddoomiye iyo laba ku-xigeen oo kala ah koowaad iyo labaad.
2. Kalfadhiga koowaad ee Golaha, waa in lagu meelmariyo xeer-hoosaadka lagu socodsiinayo hawlaha Golaha.
3. Goluhu wuxuu yeelanayaa kalfadhiyo loo dhan yahay si uu uga doodo, u oggolaado, ama u diido arrimaha la horgeeyo.
4. Fadhiyada loo dhan yahay ee Goluhu way u furan yihiin dadweynaha, haddiise ay xukuumaddu codsato ama hoggaaminta Goluhu u arko in ka doodidda arrin ay u baahan tahay inay Golaha ku koobnaato, Goluhu wuxuu go’ansan karaa inuu ka yeesho fadhi albaabadu u xiran yihiin.
5. Hogaanka Goluhu wuxuu xildhibaannada u kala qaybinayaa Guddiyo Joogto ah oo lagu qeexayo xeer-hoosaadka Golaha, taasoo waafaqsan arrimaha Golaha la soo hordhigayo.
6. Guddi-hoosaadyadu waa inay isugu dheellitiran yihiin xoogagga siyaasadda ee uu ka koobanyahay Goluhu, waxayna u xilsaaran yihiin diyaarinta, lafaguridda, iyo soo jeedinta arrimaha Goluhu ka doodayo. Fadhiyada Golaha waxaa la horgeeyaa arrimaha ay isku soo raaceen guddi-hoosaadka ay khuseyso.
7. Arrimaha go’an gaaris deg-deg ah u baahan, Goluhu si toos ah ayuu u gudageli karaa iyada oo aan la marin guddi-hoosaad, tallaabada noocaas ahna waa in uu Goluhu cod ku meelmariyo.
8. Goluhu wuxuu iska dhex-dooranayaa guddi joogta ah oo ururiya hawlaha Golaha labada kalfadhi dhexdooda.
9. Goluhu wuxuu yeelanayaa xoghaye joogto ah, oo aan xubin ka ahayn Golaha Wakiillada.
10. Goluhu waxa uu yeelan karaa la-taliyayaal iyo karraaniyaal isku dubbarrida doodaha iyo warbixinnada guddi-hoosaadyada.
11. Kooramka furitaanka kalfadhiga Golaha ama kulanka guddi-hoosaadka iyo go’aan gaaristooda waa kala bar iyo hal (1/2+1) xubnaha Golaha ama guddi-hoosaadka. Dastuurka ayaa caddaynaya mararka kooram kale loo baahanayo.
12. Habka codaynta Goluhu waa gacan taag marka laga reebo arrimaha dastuurku si gaar ah u tilmaamo. Gacan taagga waxaa lagu beddeli kara habka codaynta elektarooniga ah marka Goluhu yeesho.
Qodobka 63aad
AWOODAHA GOLAHA WAKIILLADA
Golaha Wakiilladu wuxuu leeyahay awoodaha iyo xilalka soo socda:
1. Ogolaanshaha, wax-ka-beddelidda iyo burinta sharicyada iyo xeerarka DG Puntland.
2. In uu fasiraad iyo caddeyn ka bixiyo qaynuun kasta oo micneyntiisu mugdi gasho.
3. In uu ansaxiyo xaalad dagaal iyo meelmarinta heshiis nabadeed marka uu Golaha Xukuumadda soo jeediyo.
4. In uu ansixiyo heshiisyada caalamiga ah oo dawladda Puntland dhinac ka tahay.
5. Inuu cod saddex-meelood laba (2/3) ee xubnaha golahu ku ansixiyo heshiis amaah qaadasho ee Puntland la gasho amaahiye ajnabi ah.
6. Ansixinta degmo ama gobol cusub oo xukuumaddu soo jeediso.
7. Inay ka doodaan, dhaliilaan, waxna ku biirin karaan waxqabadka Xukuumadda.
8. Hubinta dhaqangelinta sharciyada uu Goluhu ansixiyo.
9. In uu cod qarsoodi ah saddex-meelood oo laba (2/3) xubnaha Golahu ku doorto Madaxweynaha iyo Madaxweyne ku-xigeenka labada wareeg ee hore, marka saddexaadna cod hal dheeri ah.
10. Doorashada Saraakiisha sare, sida saraakiisha sarsare ee kala ah: Difaacaha Xuquuqda Aadanaha, Labada xubnood ee ka mid noqonaya Guddiga Doorashada Puntland, iyo labada garsoore oo ka mid noqonaya Maxkamadda Dastuuriga ah, Goluhu wuxuu ku dooranayaa qaabka ku dhawaaqidda magacyada.
11. Inay ogolaadaan hawlwadeennada Golaha Fulintu magacaabo, Dastuurkuna farayo inay u baahan yihiin ansixinta Golaha Wakiillada. Hawlwadeennada Golaha Fulintu magacaabo hawshooda way bilaabi karaan marka Madaxweynuhu ogeysiiyo xil u magcaabidooda. Golaha Wakiilladu haddii aanu muddo saddex bilood gudahood u codayn, waxay la mid noqonaysaa inay ansixiyeen.
12. Ansixinta barnaamijka waxqabad ee Xukuumadda.
13. Inay ogolaadaan misaaniyad-sannadeedka ama miisaaniyad ku celini ay xukuumaddu horkeento. Goluhu ma kordhin karo wadarta guud ee kharashka miisaaniyadda, haddiise ay Golaha la noqoto in miisaaniyadda la dhimo ama wax laga badalo ku-talagalka madaxyadeeda waa in la wargaliyaa Xukuumadda, la tashina lagala yeeshaa intaan loo codeyn. Haddii Xukuumaddu muddo shan iyo toban (15) maalmood ku soo jawaabi weydo, waxaa loo qaadanayaa in ay aqbashay isbdalka.
14. In uu ogolaado xisaab-xirka miisaaniyad-sanadeedkii hore ee uu soo bandhigay Hanti- Dhawrka Guud, isla markaana u gudbiyo Xukuumadda talooyin ama dib u habeyn la xiriirta shuruucda arrintaas quseysa.
15. In uu xeeriyo canshuuraha ay xukuumaddu ka qaadayso dadweynaha ka hor inta aan lagu dhaqmin.
16. In uu afartan iyo shan (45) maalmood gudohood ku oggolaado ama ku diido xeer-xukuumadeed jideenaya xaalad degdeg ah. Haddii xeerkaas la diido, wuxuu noqonayaa waxba kama jiraan, hase yeeshee hawlihii lagu fuliyay xeerkaas wuxuu noqonayaa ansax, haddii aan maxkamadda u aqoonsan mid Dastuurka ka soo horjeeda.
17. In uu ku ansixiyo haldheeri (1/2+1) Xukuumadda Madaxweynuhu magacaabo, marka muddada xilhayantiisu bilaabato ama uu gebi-ahaantood ama qaarkood beddelo. Markii Xukuumad ama Wasiiro cusub la horgeeyo Golaha Wakiillada, waa in ay ugu badnaan laba toddobaad gudahood ku ansixiyaan, haddii taasi dhici weydo waxaa loo qaadanayaa in sharciyan ay ansaxiyeen.
18. In uu u yeero Wasiirada ama madaxda hay’adaha madaxabannaan si ay su’aalo uga weydiiyaan, warbixinna uga helaan arrimaha Golaha ama ay guddi-hoosaadyadiisu danaynayaan. Haddii mas’uulku cudurdaar la’aan ka baaqsado inuu hortago Golaha ama guddi-hoosaadyadiisa, fadhiga guud ee Goluhu wuxuu u qaadayaa codka kalsooni kala noqoshada mas’uulkaas. Inta aan Wasiirka loo yeerin waa in la wargaliyaa Madaxweynaha.
19. Ka xayuubinta xasaanadda sarkaal kasta oo xasaanad leh, haddii uu Xeer-Ilaaliyaha guud soo hordhigo caddayn ku filan oo la xiriirta gelid faldambiyeed culus. Eedeynta Madaxweynaha iyo Madaxweyne ku-xigeenku waxay u baahanaysaa aqlabiyad gaar ah oo ah saddex meelood oo labo (2/3) xubnaha Golaha Wakiillada.
20. Haddii xubin Golaha Wakiillada ama sarkaal ay xasaanad siiyeen la qabto asaga oo faraha kula jira faldambiyeed, Goloha ayaa ka doodayaa, waana ogolaanayaa qabashada ama in la mariyo xeerka habka ciqaabta.
Qodobka 64aad
KALFADHIYADA GOLAHA WAKIILLADA
1. Golaha Wakiilladu waxa uu yeelanayaa labo kalfadhi oo caadi ah sannadkiiba, kuna kala aaddan bilaha Juun iyo Oktoobar, wuxuu kaloo Goluhu yeelan karaa Kalfadhiyo aan caadi ahayn.
2. Kalfadhiga aan caadiga ahayan, waxaa isugu yeeri kara Guddoomiyaha Golaha Wakiillada, kadib marka uu codsi ka helo Madaxweynaha ama waax (1\4) xubnaha Golaha Wakiillada.
Qodobka 65aad
KALA DIRIDDA GOLAHA WAKIILLADA
1. Golaha Wakiillada waxaa la kala diri karaa markii:
(b) Ay xubnaha intooda badan is casilaan, taasoo noqneysa kala bar iyo hal (1/2+1).
(t) Goluhu fariisan waayo labo kalfadhi oo isku xiga, sabab la’aan.
(j) Ay jabiyaan qodob Dastuuri ah.
2. Markii ay dhacaan qaar ka mid ah ama dhamaantood arrimaha ku xusan faqradda 1aad, Madaxweynuhu wuxuu Maxkamadda Dastuuriga ah u gudbinayaa qoraal uu ku dalbanayo sugnaanshaha arrimaha ku xusan faqradda 1aad.
3. Maxkamadda Dastuuriga waxaa waajib ku ah in ay Madaxweynaha ugu soo gudbiso natiijada baaristeeda shan iyo toban (15) bari gudahood.
4. Madaxweynuhu marka uu helo caddaynta Maxkamadda Dastuuriga ah, wuxuu soo saarayaa xeerka kala dirista Golaha. Isla xeerkaas wuxuu ku go’aaminayaa taariikhda la soo dooranayo Gole cusub, muddo afartan iyo shan (45) maalmood gudohood ah.
Qodobka 66aad
KALSOONI KALA NOQOSHADA WASIIRADA
1. Golaha Wakiilladu wuxuu kalsoonida kala noqon karaa wasiirada mid, ka badan ama dhammaantood.
2. Kalsooni kala-noqoshada wasiirada waxaa soo jeedin kara ugu yaraan toban (10) xildhibaan.
3. Ka doodidda mooshinka kalsooni kala-noqoshada Wasiirada waa in ay ogolaadaan ugu yaraan saddex meelood oo meel (1/3) xildhibaannada Golaha Wakiillada.
4. Saddex meelood labo (2/3) xildhibaannada Golaha waa in ay u codeeyaan kalsooni kala noqoshada Wasiirka/Wasiirada.
5. Haddii cod kalsooni kala-noqosho uu meelmaro, Madaxweynuhu waa inuu magacaabo beddelka Golihii ama Wasiirkii codka kalsoonida waayey; Goluhu hawshiisu waa uu sii wadanayaa ilaa Gole cusub laga magacaabo, hase yeeshee ma bilaabi karaan barnaamij cusub.
6. Madaxweynuhu wuxuu awood u leeyahay inuu muddo laba (2) jeer ah Golaha Wakiillada dib ugu celiyo magacaabista xubnaha Golaha Xukuumadda ee kalsoonida waayay.
7. Haddii ay Xukuumaddu dhacdo, Madaxweynuhu wuxuu bil gudaheed Golaha Wakiillada ku horgeynayaa Xukuumad cusub si loo ansaxiyo.
Xubinta 2aad
Habka Sameynta Sharciga
Qodobka 67aad
CURINTA SHARCIYADA
1. Golaha wakiillada waxaa mashruuc-sharci horgeyn kara oo keli ah:
(b) Golaha Wakiillada.
(t) Golaha Xukuumadda.
(j) Tiro muwaadiniin ah oo aan ka yarayn 5.000 (shan kun) oo qof oo cod bixiyeyaal ah.
Qodobka 68aad
NIDAAMKA HAL-ABUURKA MUWAADINIINTA
1. Muwaadiniinta soo bandhigeysa codsi qoraal ah (petition), waa in la hubsado warqaddiisa aqoonsiga ama ugu yaraan magaciisa, da’diisa, saxiixiisa, iyo inuu caddeeyo inuu yahay muwaaddin reer Puntland ah.
2. Codsiga waa inuu la socdo soo jeedinta mashruuc sharci ah iyo magacyada ugu yaraan laba qof oo lagala xiriiro.
3. Mashruuc sharci ee ku saabsan cashuur, kharashka dawladda, difaaca dalka ama amniga, muwaadiniintu ma soo jeedin karaan.
4. Golaha Wakiilladu waxaa la gudboon in ay hal-abuurkaas ku qiimeeyaan kalfadhiga socda ama kan ku xiga, jawaabna siiyaan codsadayaasha.
Qodobka 69aad
DOODDA GOLAHA EE MASHAARIICDA SHARCIYADA
1. Golaha Wakiilladu waa in uu mashruuc-sharci oo kasta uga doodo qodob qodob, uguna codeeyo.
2. Sharci kasta oo Goluhu meelmariyo waa in laga sameeyo saddex nuqul oo rasmi ah oo ay saxiixaan hoggaanka Goluhu loona diro Madaxweynaha
Qodobka 70aad
SAXIIXA MADAXWEYNAHA IYO FAAFINTA
1. Madaxweynuhu muddo soddon (30) beri gudohood, waa inuu ku saxiixo sharci kasta oo Golaha Wakiilladu u soo gudbiyo ama uu isla muddadaas gudaheeda ku ogeysiiyo Golaha wakiillada inuu diidan yahay.
2. Haddii Madaxweynuhu aanu diidmo ka muujin waa inuu saxiixo, nuqulna u diro Golaha Wakiillada isla markaasna amro in faafinta rasmiga ah lagu soo saaro, nuqulna lagu kaydiyo Madaxtooyada.
3. Haddii uu Goluhu ku dhawaaqo Sharci intifaac caam ah leh, Madaxweynuhu wuxuu qabaa in uu ku saxiixo, kuna faafiyo ama ku diido shan iyo toban (15) maalmood gudahood.
4. Mar haddi la shaaciyo, sharcigu wuxuu dhaqangalayaa shan iyo toban (15) maalmood gudahood, haddii uusan ahayn mid loogu dhawaaqay intifaac caam ah, kaasoo dhaqangalaya isla markiiba.
5. Haddii uu sharci ku jiro gacanta Madaxweynaha muddo soddon (30) beri ka badan, iyada oo aan la faafin, hogaanka Goluhu wuxuu amrayaa in lagu soo saaro warbaahinta qoraalka ah ee dalka.
Qodobka 71aad
DIIDMADA QAYAXAN EE MADAXWEYNAHA
Madaxweynuhu wuxuu awood u leeyahay inuu diidmada qayaxan isku hortaago sharci uu meelmariyay Golaha Wakiilladu, isaga oo diidmadiisa qoraal sababaysan ku wargelinaya.
Qodobka 72aad
JEBINTA DIIDMADA QAYAXAN
1. Diidmada qayaxan ee Madaxweynaha waxaa Golaha Wakiilladu ku jebin karaan markii ay isla sharcigaas mar labaad u codeeyaan kuna meelmariyaan aqlabiyad saddex meelood laba meelood (2/3).
2. Hogaanka Goluhu wuxuu u dirayaa Madaxweynaha sharcigii oo uu la socdo qoraalkii uu ku jabiyay diidmada qayaxan.
3. Madaxweynuhu, markuu helo qoraalka, wuxuu sharciga ku faafinayaa shan iyo toban (15) beri gudohood.
Qodobka 73aad
DIB UGA DOODID MASHRUUC SHARCI OO LA DIIDAY
Sharcigii Goluhu diiday dib looguma soo celin karo isla kalfadhiga markaas socda.
Qaybta 2aad
FULINTA
Qodobka 74aad
HAY’ADDA FULINTA
1. Hay’adda Fulinta ee Dawladda Puntland waxay ka kooban tahay Madaxweynaha, Madaxweyne Ku-Xigeenka, Wasiirrada, Wasiir Ku-Xigeennada iyo dhammaan Saraakiisha Sare iyo shaqaalaha awooddooda toos u hoos yimaada.
2. Hay’adda Fulinta ee dawladda waxaa haga Madaxweynaha ama Madaxweyne Ku- Xigeenka haddii uu Madaxweynuhu maqanyahay.
3. Hay’adda Fulinta waxaa loola jeedaa "Xukuumadda".
Qodobka 75aad
GOLAHA XUKUUMADDA
Golaha Xukuumaddu waxa uu ka kooban yahay Madaxweynaha, Madaxweyne Ku-Xigeenka, Wasiirrada iyo Wasiir Ku Xigeennada.
Qodobka 76aad
AWOODAHA IYO MAS’UULIYADAHA GOLAHA XUKUUMADDA
Golaha xukuumaddu wuxuu leeyahay mas’uuliyadaha soo socda:
Dejinta, xiriirinta iyo hirgelinta istaratejiyadda siyaasadeed ee ku saabsan amniga, horumarinta dhaqaalaha iyo bulshada.
Xeer ku soo saaridda (to decree by-law) kala nidaaminta awoodaha Hay’adda Fulinta ee Dawladda.
Xukuumaddu waxa ay soo rogi kartaa canshuuro cusub ama dhimi kartaa kuwa hore u jiray, ayada oo la waafajinayo hadba baahida dalka.
Oggolaanshaha soo jeedinta miisaaniyad-sanadeedka Dawladda oo muujinaya dakhliga Xukummaddu filayso inuu soo galo iyo tafaasiishaa kharashyada xukuumadda iyo hay’adaha kaloo dawliga ah ay filayaan in loo isticmaalo sannad-maaliyadeedkaas oo ay ku jiraan mushaharooyinka shaqaalaha Dawladda, waana in la horgeeyo Golaha Wakiillada, saddexda bilood ee sanadka ugu dambeeya gudahood.
Oggolaanshaha xeerka ku dhawaaqidda xaaladda degdegga ah, ayna nuxurkeeda ku wargeliyaan Golaha Wakiillada.
Oggolaanshaha abuuritaanka hay’ado madaxbannaan iyo kuwa ay Dawladdu qayb ka tahay, dabadeedna xeerkeeda loo gudbiyo Golaha Wakillada.
Magacaabidda Xeer-Ilaaliyaha Guud, Hantidhawrka Guud, Garyaqaanka Guud iyo labo ka mid ah Garsoorayaasha Maxkamadda Dastuurka ee dibadda laga magacaabayo, iyadoo dabadeed xasaanad loo weydiinayo Golaha wakiillada.
Inay tixgaliyaan, go’aanna ka gaaraan dhammaan arrimaha uu Madaxweynuhu Golaha u soo bandhigo.
Qodobka 77aad
XEERKA GUDAHA EE GOLAHA FULINTA
1. Shuruudaha la doonayo inuu buuxiyo qof kasta oo loo magacaabayo Wasiir ama Wasiir ku-xigeen waxay la mid yihiin kuwa xubinta Golaha Wakiillada oo ay u dheer tahay in mudnaanta la siinayo waxbarasho gaarsiisan heer Jaamacadeed iyo waayo-aragnimo maamul.
2. Madaxweynaha, Madaxweyne ku-xigeenka, xubnaha Golaha Wasiirrada iyo saraakiisha sarsare ee Dawladda ma geli karaan ganacsi gaar ah inta ay xilka hayaan.
3. Madaxweynaha, Madaxweyne ku-xigeenka, xubnaha Golaha Wasiirrada iyo saraakiisha sarsare ee Xukuumaddu waa in ay hantidooda qoraal ugu caddeeyaan Hantidhawraha Guud ee Dawladda, bisha ugu horreysa oo ay xilalka la wareegaan.
4. Madaxweynaha wuxuu saxiixayaa xeerarka iyo xeer-hoosaadyada (by-laws), halka uu Wasiirku saxiixayo Amar-fulinta wasaaraddiisa.
5. Go’aannada Golaha Wasiirradu gaaraan waa mas’uuliyad-wadareed saarann dhammaan xubnaha Golaha.
6. Golaha Fulinta waa inuu xil-wareejin u sii diyaariyaa Golaha ku xiga laba bilood ka hor dhammaadka muddada xil-hayntiisa.
Qodobka 78aad
SIFOOYINKA DOORASHADA MADAXWEYNAHA
1. Muwaadin kasta oo reer Puntland ah waa u furan tahay in uu u tartamo mansabka Madaxweynaha ama Madaxweyne Ku-Xigeenka haddii uu buuxiyo shuruudaha looga baahan yahay qabashada xafiiska.
2. Shuruudaha laga rabo qofka loo dooranayo Madaxweyne ama Madaxweyne Ku-Xigeen waa:
(b) Inuu yahay muwaadin reer Puntland ah, Muslim ah, kuna dhaqma diinta Islaamka, miyirkiisu dhan yahay, da’diisuna aanay ka yarayn afartan (40) sano, marka uu xilka la wareegayo.
(t) Inuu leeyahay tacliin sare, aqoon iyo waayo aragnimo hogaamineed, yaqaanna, dhaqanka iyo hiddaha Soomaaliyeed.
(j) Waa in uu yahay qof xuquuqdiisa muwaadininimo u dhan tahay oo aan looga laalin go’aan maxkamadeed shantii sano ee ugu dambeysay.
(x) Waa in uu yahay qof damiirkiisu sarreeyo oo aan lagu ciqaabin khiyaamo qaran, galinna dambi ka dhan ah bani’aadinimada.
3. Musharraxa jagada Madaxweynaha ama Madaxweyne ku-xigeenka waxay ka imaan karaan Golaha Wakiillada iyo dadweynahaba. Haddii xubin ka mid ah Golaha Wakiillada loo doorto Madaxweyne ama Madaxweyne ku-xigeen wuxuu bannaynayaa xubinnimadii Golaha Wakiillada, waxaana beddelaya qofkii xubin- sugaha u ahaa.
Qodobka 79aad
MUDDADA XILKA
Muddada xilhaynta Madaxweynaha iyo Madaxweye ku-xigeenku waa shan sano (5), labo jeer oo kali ah ayaana la soo dooran karaa.
Qodobka 80aad
AWOODAHA IYO MAS’UULIYADAHA MADAXWEYNAHA
1. Madaxweynuhu waa madaxa Dawladda (Head of State) iyo madaxa Golaha Fulinta. Madaxweynuhu waa astaanta midnimada dadka reer puntland.
2. Madaxweynuhu wuxuu ka mas’uul yahay difaaca diinta Islaamka, Dastuurka iyo Shuruucda dalka.
3. Madaxweynuhu waa Taliyaha Guud ee Ciidamada Qalabka Sida.
4. Madaxweynuhu, isaga oo la tashanaya Madaxweyne ku-xigeenka wuxuu soo dhisayaa Xukuumadda 21 beri gudahood laga bilaabo markii la doortay. Madaxwynuhu wuxuu Xubnaha Xukuumaddiisa ka dhex xulan karaa Golaha Wakiillada iyo dibaddiisaba.
5. Madaxweynuhu, isaga oo la tashanaya Madaxweyne Ku-Xigeenka, wuxuu awood u leeyahay in uu magacaabo ama xilka ka qaado Xubnaha Golaha Wasiirrada, madaxda hay’adaha madaxabannaan iyo madaxda kale ee Dastuurka ama shuruucda kale u oggol yihiin.
6. Madaxweynuhu wuxuu curiyaa ama oggolaadaa, si waafaqsan Dastuurka iyo shuruucda dalka, siyaasadda xukuumaddiisu fulinayso ee la xiriirta waaxyaha maamulka guud, fulinteedana ku kormeeraa iyadoo ay ujeedadu tahay in dadweynaha Puntland gaaraan horumar dhaqan-dhaqaale oo dhan kasta ah.
7. Madaxweynuhu wuxuu galaa wada-xaajoodyada la xiriira shuruudaha Dawladda Puntland uga qayb galeyso Jamhuuriyad Soomaaliyeed ee Federaal ah, wuxuuna la saxiixayaa Dawladda Federaalka ah heshiis, kaasoo u baahnaan doona in laga ansaxiyo (ratification) Golayaasha Xukuumadda iyo Wakiillada.
8. Madaxweynuhu wuxuu amraa, horana u mariyaa xiriirka caalamiga ah ee Puntland, wuxuuna ka xaajoodaa dabadeedna saxiixaa heshiisyada caalamiga ah.
9. Madaxweynuhu wuxuu si rasmi ah u qaabilaa wufuudda ajnebiga ah ee Puntland soo booqda, wuxuuna u aqoonsadaa in ay marti dawladeed yihiin.
10. Madaxweynuhu wuxuu billado iyo shahaado sharafyo guddoonsiiyaa muwaadiniinta Puntland iyo kuwa ajnebiga ah ee mutaysta.
11. Madaxweynuhu wuxuu leeyahay awoodda saamaxaadda iyo cafiska dembiyada siyaasadda iyo kuwa kaleba. Labada xaaladoodba waa in uu Madaxweynuhu ka talo qaataa sharciyaqaan. Madaxweynuhu cafis uma fidin karo dambiile ay shareecada Islaamku ku xukuntay qisaas.
12. Madaxweynuhu wuxuu furaa, hadalna ka jeediyaa kalfadhiyada Golaha Wakiillada.
13. Madaxweynuhu wuxuu soo saaraa xeer xaalad degdeg ah si uu uga hortago dhibaatooyinka ciribdambeed-xumadu ka dhalan karto, sida:
(b) Musiibo dhacday, sida abaaro, duufaan, daadad, iwm.
(t) Dagaal sokeeye ama dagaal ay Dawladda Puntland ku dhawaaqday, ama
(j) Rabshado/kacdoon gudaha ah ee loola jeedo in lagu dumiyo jiritaanka Puntland.
14. Madaxweynuhu wuxuu ku khasban yahay in uu xeerka xaaladda degdegga ah afartan iyo shan (45) maalmood gudahood ku horgeeyo Golaha Wakiillada si uu u ansixiyo, sida uu qabo qodobka 28aad ee Dastuurka.
15. Madaxweynuhu wuxuu si rasmi ah ugu dhawaaqaa taariikhda Hay’adda Doorashadu u astaysay qabashada doorashada.
16. Madaxweynuhu wuxuu soo saaraa xeer (by-law) qeexaya in la fuliyo shuruucda Golaha Wakiilladu gudbiyeen. Ma jiri karo xeer ka horimanaya sharci Golaha Wakiilladu gudbiyeen.
17. Madaxweynuhu wuxuu ku hawlgalayaa mas’uuliyadaha kale oo dhan iyo awoodaha kale ee sharciga Puntland u ogolaanayo.
18. Madaxweynuhu wuxuu magacaabayaa Guddoomiyaha Maxkamadda Sare iyo Garsoorayaasha Maxkamadda Sare, kadib marka uu u gudbiyo Golaha Wasiirrada. Wuxuu kaloo magacaabayaa Garsoorayaasha Maxkamadaha Caadiga ah, kadib marka uu Guddoomiyaha Maxkamadda Sare soo jeediyo.
19. Madaxweynaha wuxuu magacaabaa Guddoomiyaha, Garsoorayaasha iyo Xeer Ilaalinta Maxkamadda Ciidamada Qalabka Sida.
Qodobka 81aad
AWOODAHA IYO MAS’UULIYADAHA MADAXWEYNE KU-XIGEENKA
1. Madaxweyne Ku-Xigeenku wuxuu qabtaa xilalka maamulka ee Madaxweynaha marka uu dalka ka maqan yahay, ama uusan si ku meelgaar ah xilkiisa u gudan karin.
2. Madaxweyne Ku-Xigeenku wuxuu kala taliyaa Madaxweynaha mgacaabidda iyo xil-ka-qaadista Wasiirrada, Wasiir Ku-Xigeennada iyo Saraakiisha sarsare ee Dawladda.
3. Madaxweyne Ku-Xigeenku wuxuu fuliyaa hawlaha Madaxweynuhu u wakiisho oo aan ka baxsanayn hawlaha Madaxtooyada.
4. Madaxweyne Ku-Xigeenka waxaa loo dhaarinayaa xilka Madaxweyninimo, haddii uu Madaxweynuhu geeriyoodo, iscasilo, xilka laga qaado ama ay la soo gudboonaato xaalad xil gudasho la’aan joogta ah, wuxuuna haynayaa inta ka harsan muddadii xilka Madaxweynaha.
5. Haddii ay dhacdo xaaladda ku xusan faqradda 4aad ee qodobkan, Golaha Wakiilladu waxa uu 30 maalmood gudahood ku soo dooranayaa Madaxweyne ku-xigeen cusub.
6. Haddii Madaxweynaha iyo Ku-Xigeenkiisu ay isku mar geeriyoodaan, is wada casilaan ama xilka laga wada qaado, waxaa xilkooda sii qabanaya Guddoomiyaha Golaha Wakiillada inta laga soo dooranayo Madaxweyne iyo Madaxweyne Ku-Xigeen cusub, muddo soddon (30) maalmood gudahood ah.
Qodobka 82aad
EEDAYNTA MADAXWEYNAHA IYO MADAXWEYNE KU-XIGEENKA
1. Haddii Madaxweynaha ama Madaxweyne Ku-Xigeenka lagu eedeeyo xilgudasho la’aan culus, ku-xadgudub Dastuur, khiyaamo qaran waxaa la marayaa habraaca soo socda:
(b) Ugu yaraan kala baroo bar (1/2) xubnaha Golaha Wakiillada ama Xeer Ilaaliyaha Guud waa inay bilaabaan habraaca eedeynta Madaxweynaha ama Madaxweyne Ku-Xigeenka, iyagoo Golaha Wakiillada ka codsanaya xil-ka-qaadistooda, isla markaana u gudbinaya caddeymaha eedeyntooda.
(t) Golaha Wakiilladu wuxuu ka baaraandegayaa eedeymaha la soo hordhigay, waxaana eedeysanaha la siinayaa fursad isdifaac.
(j) Goluhu wuxuu u codeynayaa, isla markaana ogolaanayaa oo kaliya marka ay saddex meelood laba (2/3) ay si qarsoodi ugu codeyso xil-ka-qaadistooda.
2. Madaxweynaha iyo Ku-Xigeenkiisu dalka kama maqnaan karaan muddo ka badan laba (2) bilood sabab la’aan.
Qodobka 83aad
XILALKA WASIIRKA
1. Wasiirku waa mas’uulka ugu sarreeya wasaaradda loo magacaabay, siyaasad iyo maamul ahaanba.
2. Wasiirku wuxuu fuliyaa siyasadda xukuumadda ee la xiriirta wasaraddiisa.
3. Wasiirka, asaga oo la tashanaya Wasiir ku-xigeenka wuxuu go’aamiyaa siyaasadda hawl-fulinta wasaaradda iyo shaqaalaheeda.
Qodobka 84aad
XILALKA WASIIR KU-XIGEENKA
1. Wasiir ku-xigeenku waxa uu qabanayaa dhammaan xilalka Wasiirka marka uu maqan yahay ama uusan si ku-meelgaar ah xilka u gudan karin.
2. Wasiir Ku-Xigeenka wuxuu kala taliyaa Wasiirka dhammaan waxqabadka wasaaradda.
3. Wasiir Ku-Xigeenku wuxuu fuliyaa hawlaha uu u cayimo Wasiirku oo aan ka baxsanayn mas’uuliyadda Wasaaradda.
Qodobka 85aad
WAKAALADAHA GAARKA AH
1. Golaha Xukuumaddu wuxuu abuuri karaa Wakaalado Gaar ah oo loo xilsaarayo hawlo cayiman.
2. Wakaaladaha Gaarka ah waxay yeelanayaan xeer u gaar ah oo laga ansaxiyo Golaha Wakiillada.
Qodobka 86aad
CIIDAMADA NABADGELYADA
1. Ciidamada Nabadgelyadu waxay u xilsaaran yihiin sugidda amniga gudaha iyo xuduudaha Dawladda Puntland, waxayna ka kooban yihiin:
Ciidanka Daraawiishta.
Ciidanka Booliska.
Ciidanka Nabadsugidda.
Ciidanka Asluubta.
2. Xeer gaar ah ayaa nidaaminaya dhismaha iyo waajibaadka ciidan kasta.
Qaybta 4aad
GARSOORKA

XUBINTA KOOWAAD

NIDAAMKA GARSOORKA

Qodobka 87aad

QAAB-DHISMEEDKA IYO MABAADIIDA

Hay’adda Garsoorka ee Puntland waxa ay ka kooban tahay:
(b) Maxkamadda Sare.
(t) Maxkamadda Dastuuriga.
(j) Maxkamadaha Rafcaanka ee Gobollada.
(x) Maxkamadaha Darajada koowaad.
(kh) Golaha Garsoorka.

Hay’adda Garsoorka ee Puntland oo kaliya ayaa xukun ridi karta, bixin karta amar fulin xukun dastuuri, madani, ciqaab, ganacsi, maamul, arrimo shaqaale iyo arrimo kale oo uu sharcigu jideeyay.

Garsoorku markuu hawlihiisa fulinayo, wuxuu xor ka yahay Golayaasha Xeer-Dajinta iyo Fulinta, waxaana haga Dastuurka iyo shuruucda kale.

Qaab-dhismeedka, Laamaha, xuduudaha awoodaha iyo xilgudashada Garsoorka waxaa xadidaya sharci ay Xukuumaddu horgeyso Golaha Wakiillada.

Maxkamadaha Ciidamada waxay awood u leyihiin oo qura qaadista dambiyada ciidamadu galaan oo sharcigu qeexayo.

Garsoorayaashu waa in aynan qaban hawlo ka horimanaya garsoornimadooda.

Dhageysiga dacwooyinka waa ay u furantahay dadweynaha, hase yeeshee sharciga ama garsooruhu wuu go’aansan karaa si kale, isagoo ka eegaya arrimaha anshaxa, daaficidda da’ yarta ama markhaatiyaasha, fayodhowrka ama ammaanka guud.

Xukun-dacwadeed lama ridi karo iyadoo aan dhinacyada is haya oo dhammi fursad u helin inay gartooda jeedsadaan, haddii aan sharcigu si kale u tilmamin.

Qofna ma burin karo, ma badali karo, ma diidi karo in uu u hogaansamo xukun maxkamadeed, haddii aysan xukunkaas badalin ama tirtirin Maxkamad ka sarreysa.

Maxkamaddu waa in ay u fasirtaa eedeysanaha dambiga lagu ciqaabay.

QODOBKA 88aad
GOLAHA GARSOORKA

Golaha Garsoorka waa hay’adda maamulka Garsoorka.

Golaha Garsoorku wuxuu ka kooban yahay:
(b) Guddoomiyaha Maxkamada Sare oo noqonaya Guddoomiyaha Golaha.
(t) Guddoomiye Ku-Xigeenka Maxkamadda Sare.
(j) Xeer-Ilaaliyaha Guud
(x) Labo garyaqaan oo ay Xukuumaddu ka soo xusho Dadweynaha, Golaha Wakiilladuna ansaxiyo.

Marka Guddoomiyaha Goluhu maqan yahay ama uu xilkiisa gudan kari waayo, waxaa hawlaha Golaha sii wadaya Ku-Xigeenkiisa.

Golaha Garsoorka waxaa hawlihiisa nidaaminaya sharci gaar ah.

QODOBKA 89aad
AWOODAHA IYO XILALKA GOLAHA GARSOORKA

Goluhu wuxuu yeelanayaa awoodaha iyo xilalka soo socda:
Magacaabida, ruqsaynta, bedelidda, dalacsiinta, anshaxmarinta garsoorayaasha maxkamadaha rafcaanka iyo derajada koowaad iyo dhammaan shaqaalaha kale ee Hay’adda Garsoorka.
Diyaarinta halbeegyada (norms) sharci ee la xiriira taxanaha shaqo (careers) ee dhinaca maamulka hawlwadeennada garsoorka iyo u gudbinta halbeegyadaas Wasiirka Garsoorka si uu uga ansixiyo Golaha Xukuumadda.

Diyaarinta hindise sharci iyo wax ka badalid sharciyo la xiriira howlaha iyo nidaamka Garsoorka iyo u gudbinta Wasiirka Garsoorka si uu u hordhigo Xukuumadda.

Samaynta iyo maamulidda xarumo tababarro garsoor si loo horumariyo heerka aqoonta iyo xirfadda garsoorayaasha iyo kaaliyeyaashooda, iyadoo lala kaashanayo Wasaaradda Garsoorka.
Shuruudaha uu Golaha Garsoorka u adeegsanayo shaqaalaynta garsoorayaasha iyo shaqaalaha kale waxaa lagu qeexayaa sharci gaar ah.
XUBINTA LABAAD
MAXKAMADAHA
Qodobka 90aad
MAXKAMADDA SARE
1. Maxkamadda Sare waxay ku shaqaysaa go’aan wadareed, waxayna ka kooban tahay shan (5) xubnood oo kala ah: Guddoomiye, Guddoomiye Ku-Xigeen, iyo saddex (3) garsoore.
2. Maxkamadda Sare waxay yeelanaysaa laba (2) garsoore oo kayd ah oo uu Guddoomiyaha Maxkamaddu u yeeri karo in uu dacwadda la galo, marka garsoorayaasha qaarkood fasax galaan ama garsoore si gaar ah uga cudurdaarto inuu wax ka galo qaadista dacwadaha qaarkood. Garsoorayaasha kaydka ahi waa inay buuxiyaan isla shuruudaha Garsoorayaasha rasmiga ah, lana mariyo habka kuwa kale lagu doortay.
3. Garsoorayaasha Maxkamadda Sare iyo kuwa kaydka ahba waxaa soo sharraxaya Golaha xukuumadda, waxaana ansaxinaya Golaha Wakiillada.
4. Muddada xilhaynta xubnaha Maxmadda Sare ee rasmiga ah iyo kuwa kaydka ahba waa shan (5) sano, marka laga reebo doorashada koowaad oo noqonaysa sida soo socota:
(b) Saddex garsoore oo rasmi ah iyo mid kayd ah waxaa la dooranayaa (5) shan sano doorashada ugu horraysa.
(t) Labo garsoore oo rasmi ah iyo mid kayd ahna waxaa la dooranayaa afar (4) sano doorashada ugu horraysa.
(j) Wixii ka dambeeya doorashada koowaad koox walba oo muddadoodu dhammaato, waxaa dib loo dooranayaa garsoorayaashii hore ama kuwa kale muddo shan (5) sano ah.
5. Xarunta Maxkamadda Sare waa xarunta Dawladda Puntland, hase ahaatee dacwadaha waxay ku qaadi kartaa meel kasta oo dalka ka mid ah.
6. Garsoorayaasha Maxkamadda Sare waxaa xilka lagaga qaadi karaa aqlabiyad haldheeri (1/2+1) ah xubnaha Golaha Wakiillada, iyadoo loo cuskanayo qodobka 100aad ee Dastuurka.
Qodobka 91aad
DOORASHADA GARSOORE MAXKAMADDA SARE
Si loo noqdo Garsoore Maxkamadda Sare waxaa loo baahan yahay:
(b) Waa inuu yahay muwaadin reer Puntland ah, xuquuqdiisana aan la laalin shantii (5) sano ee ugu dambeysay.
(t) Waa in aysan da’diisu ka yarayn afartan sano (40).
(j) Waa in uu haysto shahaado culuunta sharciga oo uu ka qaatay Jaamacad la aqoonsan yahay.
(x) Waa inuu leeyahay waaya-aragnimo garsoor oo aan ka yarayn laba (2) sano ama qareennimo shan (5) sano aan ka yareyn.
(kh) Waa inuu yahay qof lagu yaqaan hufnaan iyo daacadnimo, aqoon iyo kartina u leh arrimaha sharciga.
Qodobka 92aad
NIDAAMKA GO’AAN QAADASHADA MAXKAMADDA SARE
1. Go’annada Maxkamadda Sare waxay ku ansaxaan aqlabiyadda Xubnaha Maxkamadda. Garsooraha ama Garsoorayaasha aan ogoleyn go’aanka la gaaray, waxay muujisan karaan codkooda diidmada ah.
2. Xoghayaha Maxkamadda Sare waa inuu la socodsiiyaa go’aannada maxkamadda dhinacyada ay khusayso.
Qodobka 93aad
AWOODAHA IYO XILALKA
1. Maxkamadda Sare waa darajada ugu sarraysa maxkamadaha, waxayna leedahay awood ku baahsan Puntland oo dhan.
2. Maxkamadda Sare waxay Golaha Wakiillada u soo jeedisaa abuuridda maxkamado cusub.
3. Maxkamadda Sare waa inay horgeyso Golaha Wakiillada mashruuc sharci ama wax ka beddelid shuruuc jirtay oo la xiriira maamulka Garsoorka.
4. Maxkamadda Sare waa inay xalliso khilaafaadka u dhaxeeya Maxkamada, kuna saabsan xuduudahooda.
5. Maxkamadda Sare waa in ay go’aan kama dambeys ah ka gaartaa dacwadaha ay xukumeen Maxkamadaha ka hooseeya, iyadoo aan lagu raali galineyn dinacyada ishaya midkoodna.
6. Maxkamadda Sare waa in ay xallisaa ismaandhaafyada sharciyeed oo aynan masuuliyiin kale sharciyan ugu xilsaarneen.
7. Maxkamada Sare waxay diyaarisaa habraacyada dacwadaha ka dhacaya dalka dibaddiisa iyo inay ogolaato habraaca lagu fulinayo dacwad ama xarig dembiile dal kale lagaga soo xukumay.
8. Maxkamadda Sare waxay go’aan ka gaartaa dhammaan codsiyada isu-gacan gelinta dembiilayaasha.
9. Maxkamadda Sare wa in ay hubisaa sida ay Maxkamadaha hoose u maamulayaan garsoorka, wana in ay qaadaa tallaabooyinka lagama maarmaanka ah si loo helo in ay garsoorayaashu wax u xukumaan si ay ku dheehantahay karti, hufnaan iyo caddaalad.
10. Maxkamadda Sare waxay xukuntaa Saraakiisha Dawladda sida shuruucdu jideeneyso.
11. Awoodaha iyo xilalka Maxkamadda Sare waxaa ka mid ah .
 
 
GeboGebo:
 
Xildhibaanadda Baarlamaanka Puntland waxaa lagu soo xulay Hab beelood lama samayn Tixraac Aqooneed ama Xirfadeed(Education Value) waxaama Xildhibaanadu yihiin 66-Oday kuwaasi oo ku jira Hoolka Baaralamaanka .
Xildhibaanadda Qiimeyn ahaan waxaa dhici karta in 3% ay leeyihiin Aqoon ama wax qori karaan taasina waa mid run ah madama aanu jirin wax lagu soo xushay aqon balse oday dhaqameedyo Beel beeleedyo ah soo xusheen 66-Nin ee matalaya Umadda Reer puntland shalay markii la soo hordhiga 141-Qodob iyo Lifaaqa nidaamka Axsaabta badan waxaa cadayd in aan xildhibaanadu ka fiirsan Erayga aan soo xusnay ee (Waqoyi Bari) halka uumadaxweyne faroole jaanis u siyay xildhibaanadda inay soo akhristaan Dastuurka oo sabtida la isu so noqdo.
 
 

www.ceegaag.com

webmaster@ceegaag.com